Ik las het in het Nederlands, als deeltje uit de Salamanderreeks. Ik was negentien en deed nachts vakantiewerk bij de DSM, in een omgeving die in mijn herinnering een caleidoscopische wirwar is van gruwzame, macabere, zielloze constructies van buizen en leidingen, uit alle hoeken sissend en gierend stoom en stinkende zwavel en ander chemisch gif uitstotend, in het spookachtig licht van de terreinlampen. Paste best wel bij het boek. Zoals het boek bij mijn binnenwereld paste. Helaas.
Wij moest aan de lopende band grote papieren zakken vullen met kunstmest en om de drie kwartier kregen we een kwartier pauze. Omdat enkelen de verveling tijdens zo’n pauze tegenstond, stonden ze die geregeld af aan mij, die dan twee tot drie kwartier aan één stuk kon lezen in de kale rustruimte.
In de loop der tijd ben ik het einde van het boek, waarin K. met een mes wordt vermoord (‘als een hond, het was alsof de schaamte hem zou overleven’) mij gaan herinneren als een daad gepleegd door drie mannen.
Ongeveer 20 jaar geleden kwam ik erachter dat mijn herinnering mijn persoonlijke geschiedenis was gaan vermengen met die van het boek, en dat niet drie maar twee mannen het vonnis hadden voltrokken.
Orson Welles kon het niet uitstaan dat K. zich willoos liet afmaken (‘na de holocaust’), en veranderde de eindscène. Tijdens een vraaggesprek verklaarde Welles dat hij de ontploffing enkele malen moest overdoen omdat er steeds een paddenstoelvormige rookwolk tevoorschijn kwam, ‘and I hate symbolism.’
Zich van Verre 