Corona

Corona, de pandemie. Het virus lijkt op zo’n contactzeemijn met stekels, maar dan met heel veel van die stekels, spikes geheten. Daarmee dringen ze de cellen van de gastheer binnen.

Nooit gedacht een pandemie ooit te zullen meemaken. Griezelige, ‘onwezenlijke’ tijd. Onwezenlijk in de betekenis van ‘niet echt lijkend,’ je weet wel, schrijver dezes, net als vroeger, en nog heel lang daarna, en nu nog steeds.

Ik kijk naar buiten en denk: de straten zijn nu net zo bedreigend en onwezenlijk voor hén als ze vroeger voor míj waren, en eigenlijk nog steeds zijn.

Maar zíj kunnen er met elkaar over praten, dat is het grote verschil.

In deze tijd één zijn, jaja…

Maar tegelijkertijd begin ik het wezenlijke in mijzélf weer te voelen, dankzij de stilte rondom mijn woning. Stilte die mijn oren de rust en mijn ogen weer de kost geeft. De rumoerige trams zijn sterk uitgedund en alle andere geluiden zijn vrijwel verdwenen. Mijn opgetrokken schouders zakken ontspannen omlaag. Opeens beleef ik intens mijn interieur en het interieur van mijn woning. In dat ontspannen gevoel zie ik opeens weer de tekeningen aan de muur (ik wist niet eens meer dat ze daar hangen), de gesoldeerde objecten, ik zie álle dingen in mijn kamer, in volle visuele beleving ontmoet ik ze, op anderhalve meter afstand. Wat een aangename binnenwereld, wat een vredigheid, wat een genot voor de man die hier al meer dan dertig jaar verkeerd woont. Ik ga erdoor vanzelf dit schrijven, al zijn deze gedachten niet interessant voor een ander, maar dat is het meeste op facebook niet.

Die witwastent Doner kebab was één dag gesloten, wat me bevrijde van zijn gore, drekkige neonlichten, maar de volgende dag beseften ze dat ze open mogen blijven voor afhalen, dus met de stoelen en tafels aan de kant draait Doner weer verder, nog steeds zonder trema.

‘ik ga niet op zoek naar iets / dat niet op zoek is naar mij’. is een regel uit een gedicht van Asha Karami’s bundel Godface. Hans Puper attendeerde mij op haar in een positieve bespreking in Meander. https://meandermagazine.nl/2019/12/asha-karami-godface/ Over haar gedichten zegt hij: ‘een enkele keer zelfs zijn ze nauwelijks te begrijpen, maar voel je ze wel aan’ of Het is zo’n gedicht waarbij rationeel lezen weinig oplevert , maar waarvan je weet dat het klopt.’

Daarna vond ik een korte bespreking door Arjan Peters van háár bundel, en een van Eva Gerlach. https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/je-hoeft-niet-alle-poezie-te-begrijpen~bc90c9d7/ Over de laatste zegt hij: ‘ik moet bekennen de tekst niet te begrijpen, en dat dat de waardering in de weg staat.’ Daarna citeert hij regels uit een onbegrijpelijk gedicht van Karami:

dit is voor velen moeilijk

te begrijpen als je dit begrijpt

dan begrijp je het en als je het niet

begrijpt begrijp je het op een dag wel’

en sluit af met de ongetwijfeld ironisch bedoelde regel ‘zo stelde Asha Karami mij geheel gerust.’

Arjan Peters houdt niet zo van interessantdoenerij of van wat hij ziet als arrogantie, bij bijvoorbeeld Ilja L Pfeijffer of Harry Mulisch. (Over de laatste plaatste hij eens iets op Facebook, waarop ik reageerde met ‘hij (Mulisch) is dan ook onsterfelijk,’ waarop ik een like kreeg van hém, en – dat was de leukste – van dochter Frida Mulisch. Haar liefde voor haar vader is hartverwarmend)

Onbegrijpelijk… zoiets word ook wel eens gezegd over gedichten van Tonnus Oosterhoff: ‘ooit zullen we ze hopelijk begrijpen,’ maar dat heeft zijn waardering en de PC Hooftprijs niet in de weg gestaan.

Als een gedicht zijn betekenis niet (meteen) prijsgeeft kan je evengoed worden gepakt door de muziek van de woorden, door fraaie regels, rake beelden die uit het onbegrijpelijk geheel opspringen. Bij Oosterhoff gebeurt dat soms wel, soms niet.

Sommige dingen blijven voor mij onbegrijpelijk. Zo word verteld dat mondkapjes niet helpen tegen het virus, niettemin worden hemel en aarde bewogen om het tekort in de medische zorg aan te vullen, daar kan men natuurlijk geen afstand van patiënten houden. Maar kom niet aan met ‘ze sluiten niet 100 procent af dus het virus komt toch wel binnen.’ Op straat anderhalve meter afstand houden én mondkapjes dragen lijkt me extra veilig. Wellicht verandert het advies wanneer de kapjes weer ruim voorradig zijn.

Ik zag eens de film ‘The mist,’ althans het einde daarvan. In de overdramatisering van de huidige situatie moest ik daaraan denken: https://www.youtube.com/watch?v=ktqNNsVJhUE

In DWDD en op Solo’s facebookpagina kwam Camus’ ‘De pest’ ter sprake. Ik las het, of beter: worstelde mij er doorheen, gezeten aan de tafel waaraan ook mijn vader zat te lezen in avondblad ‘De Tijd’ of in zijn Reader’s Digest. Hij bemoeide zich niet met mijn lectuur, was niet nieuwsgierig naar wat ik las, al zal hij het in mijn afwezigheid misschien wel eens hebben ingekeken.

Op deze zonnige dag schenkt het keukenraam mij uitzicht op een schijnbaar onbekommerde lente. Er blinken ontluikende knopjes aan de bomen, het licht op de dingen glinstert als blingbling, enkele auto’s rijden glansrijk rond, paartjes lopen hand in hand, twee meisjes bekken mekaar op een wijze die ik nooit eerder in het openbaar heb gezien, moeders met kinderwagens, lachende mensen, steppende kinderen, een oude man met een wandelstok, en zo verder, dat ik denk: zouden ze afgelopen nacht een serum of vaccin hebben gevonden? Bijna ga ik googelen, ware het niet dat ik weet dat dit onzin is.

Als je boodschappen doet sta je er versteld van hoeveel mensen het anderhalve meter-voorschrift niet opvolgen. Ik zat een sigaretje te roken voor mijn huis en men passeerde mij rakelings. De teringmutsjes die met een mobieltje voor hun neus bijna tegen je aan botsen waren altijd al een plaag, maar nu heb ik helemáál zin om ze een klap te verkopen. Maar dan moet ik daarna extra goed mijn handen wassen – nee, ik neem het risico niet. Toen er eentje vlak langs me liep begon ik demonstratief hard te hoesten, maar dat drong niet tot haar door, zozeer ging zij op in haar wereldliteratuur.

Op mijn veelgelezen veelgeprezen influential, meningmakende & opinievormende fabookpagina, linkte ik voor de lezers met korte adem, om hen te doen lachen, te laten bewonderen, bevreemden etc. de: https://nl.wikipedia.org/wiki/Tzumprijs_voor_de_beste_literaire_zin

Zo amuseer ik i.e.g. mijzelf.

In EenVandaag beveelt Splinter Chabot ons boeken aan om door deze zware tijd heen te komen. Zoals? Nou, zoals Thomas Manns Dood in Venetië. ‘Dat je even héél ergens anders kan zijn en wat is dan beter dan het romantische décor van Venetië. Daar breekt, ik geloof de cholera uit maar de schrijver gaat de stad niet uit want hij is verliefd op een jongen en daarom blijft hij…’ Mag ik iets anders ajb? Dan lieverTonio Kröger, dát ga ik eens herlezen.

‘Het tenenkaasimperium’ zag ik nu voor het eerst, op troost-tv. Leuk. Ook de terugblik op het EK1988 was erg aangenaam, mede vanwege het zomerweer dat door het scherm heen de kamer verwarmde. Speculaties over de eventuele positieve invloed van de komende zomer hoor je niet meer. De wereldkaart toont dat het virus minder huishoudt op het nu zomers zuidelijk halfrond, maar of dat iets te betekenen heeft? Dunner bevolkte gebieden natuurlijk ook…grotere afstanden.

Ionica Smeets in de Volkskrant: Bij mij is de vraag niet of het glas halfvol of halfleeg is, maar of je eens wilt kijken hoe mooi dat glas eigenlijk is. En kijk nou, er zit ook nog wat in.

Kijk, das nou mooi, het is wars van het therapeutische gezeik over half volle of half lege glazen, zodat ik niet uit afkeer demonstratief het tweede gezichtspunt hoef uit te dragen. Er word gezegd dat kunst het leven leefbaar maakt, en dat is zo, althans voor mij. Het lijkt ook op wat psychiater Bram Bakker aanbeveelt: ga niet voor een queeste voor geluk.

Waar ik niet goed van word zijn de vele selfmade-filosofen die nu spreken over hoe nietig we nu eigenlijk blijken te zijn, waar we eerst…en dan komt er van alles over het economisch systeem, de cultuur, de wetenschap etc., waar we tot nu toe zo trots op waren maar zie nu eens…

Gaat er iets veranderen als de corona-crisis voorbij is? Ja, ik geloof dat na het in de banksector verdwijnen der bonussen het salaris verhoogd werd. M.a.w.: ik geloof er niets van. Ik leerde het begrip autarkie kennen, iets waar mijn ideeën al bij verkeerden n.a.v. de global warming, de co2-uitstoot, het internationale handelsverkeer met hun schepen en vliegtuigen op fossiele brandstof, CO2 uitstotend als de neten, kan die banaan uit Verweggistan ook in kassen worden verbouwd, dat soort misschien naïeve gedachten. Op zo schoon mogelijke energie natuurlijk. In China bestaan al dorpen die geheel hun eigen voedselproductie op zich nemen en wellicht ook energieopwekking dat weet ik niet.

Lage lonenlanden, verhoog uw lonen,

opdat het niet meer loont dat wij alles

van daar hierheen laten komen!

Inmiddels is de avond gevallen. De koplampen van een auto schijnen mijn keuken in. Bij nadere beschouwing blijken het de lichten van twee naast elkaar stilstaande motoren te zijn. Op de voorgeschreven anderhalve meter afstand.

 

Kan dat? (Manon Uphof)

Het is niet alleen een ingewikkeld pakket aan ervaringen, als je met incest en met misbruik in aanraking bent gekomen, het duurt ook nog eens gódvergeten lang voor je úberhaupt weet wát het is, dán duurt het héél erg lang voordat je achter bent wat dat heeft gedaan met je eigen emoties, gevoelsleven, en hoe je naar de wereld kijkt en hoe je daar in staat, en als je dan het gesprék wil aangaan als je dan wil zeggen: ik wil dat dit onderdeel wordt van een bredere wereld dan alleen mijn wereld, ik wil dat dit onderdeel wordt van een samenleving, dat deze verhalen naar buiten kunnen komen, dán heb je nog eens te maken met de weerstand van die wereld, die daar niet zo’n zin in heeft en als je dan een schrijver bent zoals ik, en dan wil ik ook nog graag in een boek daar iets mee kunnen doen, en ik wil dat dat boek goed en waardevol is, dan heb je nóg een horde omdat in de literatuur dezelfde mechanismen werken: “we zitten hier niet op te wachten, dit is geen onderwerp voor de literatuur, dit is te zielig, te naar, te ingewikkeld, ga maar naar een psychiater of naar een psycholoog, of zoek hulp of…” (interviewster: hebben ze dat letterlijk tegen je gezegd?) ik denk dat alles wat je kán zeggen daarover, wat je kan bedenken daarover… is natuurlijk wel ooit voorgekomen en gezegd (interv: was dat jouw angst ook, dat dat zou worden gezegd?) ja, en misschien ook wel omdat ik dat zelf dacht en vond, in dat opzicht kan je ook makkelijk veranderen in je éigen grootste vijand, het was vooral ook een heel erg gevecht met mijzelf, wat ga ik hiermee doen, met dit materiaal, met deze verhalen (……..) met al dat zwijgen, met al dat verhullen, en wat ga ik doen in een wereld waarin dat soort verhalen steeds regelmatiger naar boven komen, waardoor we allemaal beginnen te begrijpen; dat is te veel om steeds af te doen als incidenten, er is iets in het systeem mis, en daar moeten we naar kijken, en tegelijkertijd is het mechanisme om het steeds op te delen en te vermalen tot iets individueels, iets uitzonderlijks, iets aparts, iets wat niét zo vaak voorkomt, is zó krachtig dat het keer op keer gebeurd, en dat is heel ingewikkeld, om daar wat mee te doen… (interv: tegengewicht te bieden, om echt iets anders te laten zien en in een breder verhaal te plaatsen) Ja.

 

Bankastraat

Omdat mij binnen de gedragstherapeutische gemeenschap Idee 1 de heilzaam geachte opdracht was gegeven om ‘s-morgens om 8.00 uur voor alle inwoners de tafel te dekken, en ik geen zin had op dat vroege uur uit mijn bed te komen, of er de therapeutische zin niet van inzag, werd mij de keus gegeven: ofwel ik bleef intern en voerde mijn opdrachten uit, ofwel ik ging voortaan verder in dag-therapie.

Aangezien ik eigenlijk de zin van het inwonen ook nooit echt had ingezien – maar dat noemde men aldaar: ‘Niet úw gedachte, maar de gedachte van uw ziékte’- besloot ik diezelfde dag nog een woning te gaan zoeken. Mijn vinger liep de advertentie-kolommen van de Haagsche Courant af en vond een kamer met betaalbare huurprijs.

Het schemerde al toen ik per fiets de schimmige, geheimzinnig in de wind wuivende tuinen van Psychiatrisch Centrum Rosenburg en haar rond deze tijd fauneske bewoners verliet.

Bij donker arriveerde ik op het adres. Bankastraat 78, een hoekhuis. Ik deed mijn fiets op slot en belde aan, wachtte tot de deur werd geopend, toen vanachter een stem sprak. Ik keek om maar zag niemand, maar net toen ik mij wilde terugdraaien viel mijn oog op een geblutste, zwarte pocherslee. In het duistere interieur zat een schim verscholen, waarvan de hand losjes uit het het open raampje hing, met een sigaret tussen de vingers en Humphrey Bogard-achtig trok sigarettenrook op, als in de zwart-wit film.

-‘Zoek je een kamer?’ klonk het samenzweerderig. In het plat Haags accent had het laatste woord geklonken als kamâh.

-‘Ja,’ zei ik, licht overrompeld.

De schim opende het autoportier, stapte uit en toonde zich als een jongeman van ongeveer mijn leeftijd, met een onaangename uitstraling. Zijn onbetrouwbaarheid las ik af aan hoe hij mijn slachtoffergewilligheid probeerde in te schatten. Ik probeerde niets te laten merken van mijn antipathie.

‘Zit je hier goed,’ zei hij, ‘kom maar mee.’

Hij opende de deur van het huis en stapte naar binnen. Ik volgde hem, sloot de deur achter ons en ging achter hem een donkere trap op, waarbij we twee verdiepingen passeerden en toen we helemaal boven waren opende hij een deur, stak zijn arm schuin naar binnen en klikte op een lichtschakelaar. Hij duwde de deur verder open en deed een stap achterwaarts om mij, met een uitnodigend armgebaar voorrang te verlenen. Terwijl ik naar binnen ging voelde ik hoe zijn ogen mij van opzij scherp opnamen.

Wat een verrassing! Het zwakke lamplicht toonde een mooie, behoorlijk grote zolderkamer met gedeeltelijk schuine zoldering en lage, tot aan mijn knieën reikende raampjes die zicht boden op de Bankastraat. Op de vloer lagen in goede staat verkerende, biezen matten.

Voor iemand die tot nog toe slechts een klein kamertje had bewoond was het een indrukwekkende ruimte. Dus ik besloot snel tot huur over te gaan. Er was geen huurcontract, alleen de gevraagde maandhuur van 250 gulden. Ik noteerde de louche huurbaas zijn bankrekening en gaf hem 100 gulden voorschot, waarna hij me de sleutels overhandigde. Weer buiten gingen we uiteen. Ik stapte op mijn fiets en reed terug naar Rosenburg, terug denkend aan de hem, wiens gezicht me zo had tegengestaan. Maar ik zou de therapeutische staf morgen kunnen verrassen met mijn direct succes en mij een stuk onafhankelijker van hen maken, vooral van mevrouw Goei.

De buurt heette ‘Archipel.´ Couperus had er vertoefd en dat rook je als het ware nog, bij ‘vleugjes,’ als in Achterberg’s gedicht. Voortaan zou ik niet meer wandelen maar flaneren.

Dat zou ik ook doen, de volgende ochtend, die vol zon en blijde verwachting was.

Ik had van de therapeutische staf toestemming gekregen een dag therapie over te slaan om….en was zowaar op tijd uit bed gekomen. Had de tafel gedekt en met de andere bewoners ontbeten. Mevrouw Spruyt had ik onnadenkend gevraagd de boter aan te reiken. Zij had onzeker en zenuwachtig gelachen, haar hand uitgestoken en weer teruggetrokken, uiteindelijk de anderen machteloos aangekeken om hulp. Waarna mevrouw van Weerden mij de botervloot had aangereikt. Zij had géén smetvrees, zij had straatvrees.

De stoel van meneer Pieters was leeg gebleven. Hij stond, had ik eerder gezien, maniakaal zijn handen te wassen in de keuken, als hij vrijwel de hele dag zou doen als de therapeuten hem niet geregeld zouden betrappen en op hem inpraten. Haalde ik hem wel eens voor de geest dan zag ik hem altijd op de rug, bij het aanrecht; een kleine gestalte in ribfluwelen broek, gebreide spencer, en een kale schedel met glimlicht en onderaan een dun haarkransje. Het geluid van de lopende kraan erbij; een beverige jongen van een jaar of 50 waarachter ik een soort moeder vermoedde, nog erger dan de mijne.

Sofia verorberde met haar sensuele lippen een sappige sinaasappel, het sap droop langs haar mondhoeken, waarbij ze zich zeer bewust was van de erotische uitstraling die het op mij en de andere mannen had, en van het ….. van de dames.

Ik had gevraagd of ik de hamvraag mocht stellen, en terwijl iedereen een beetje leek te bevriezen liet Hans weten mijn flauwe woordspeling te hebben begrepen door mij het schaaltje met de gesneden schouderham aan te geven.

Na afloop had ik *&^%$# de bus genomen en nu legde ik lopend het resterende stuk af, de brede straat die zich versmalde (*&^%R. De witte …. van de voornaam ogende huizen blonken in het licht, overal waren leuke, kleine winkeltjes.

Bij het huis aangekomen stak ik met bijzonder voornaam gevoel de sleutel in het sleutelgat en stapte ‘mijn’ herenhuis binnen. Maar tot mijn schrik onthulde het binnenvallend daglicht een verschrikkelijke binnenstaat die mij de vorige avond geheel was ontgaan. Trappen en overlopen nemend noteerde ik overal los gelaten pleisterwerk, bloot liggende rieten ondergronden/bovengronden van de plafonds, stof en vuil en vuil…*&^%$

In een open keuken op de tweede verdieping, waarvan ik had begrepen dat hij tot gezamenlijk gebruik diende, en die bruin was van gedurende lugubere levensjaren aangekoekte kook- en levenswalmen, hingen luikjes aan één scharnier aan verzakte muurkastjes, en trok je zo’n luikje open dan ontwaarde je enkele verdacht stil zittende of juist wijdsbeens, quasi-onbekommerd rondkakkende kakkerlakken, hun voorbereidingen tot spoedig plaats te vinden obscure en nooit vermoede rituelen even stilleggend, omdat jij het anders zou zien.

Maar mijn appartementje zélf zag er nog steeds aantrekkelijk uit.

Enige dagen later bracht ik mijn spullen over, die stonden opgeslagen in een kamer van mijn zus in Delft, waar ik vóór mijn opname in Psych centrum Rosenburg had gewoond, en ik werd, constateerde ik met plezier en zonder woonvergunning, inwoner der residentie. 

De jongen heette Harry. Hij had van de in Amerika verblijvende eigenaar toestemming hebben gekregen de kamers van het pand te verhuren. Dat vertelde mij zijn twee jaar jongere broer Henk. Harry had hem bij onze volgende ontmoeting meegenomen. Hij was een stuk sympathieker dan zijn broer en wekte de indruk het als zijn broederlijke taak te beschouwen Harry’s bestaan een beetje in goede banen te geleiden. ‘Goede’ natuurlijk in de ruimere betekenis van het woord, je kon geen ijzer met handen breken, die indruk kreeg ik òòk wel.

De drie kamers op de eerste verdieping en de vier op de tweede verdieping bleken verhuurd aan verschillende jongens en meisjes.

De eerste van hen die ik leerde kennen, was Ernst. Een Indonesische jongen met een opmerkelijk opgeruimd karakter die regelmatig enthousiast nieuwe kledingstukjes zou komen tonen.‘Vind je dit geen geil sjaaltje?’ vroeg hij dan. ‘Is dit geen geil hemd?’ Hij droeg zwarte puntschoentjes en misschien gaf dat wel aanleiding tot mijn aanschaf van nét zulke schoenen, die zo dissoneerden/niet pasten bij met mijn brede heupen en brave moedersjochie-hoofd. Ook kocht ik in die tijd een strakke nep-lederen broek, reuze Herman Brood-achtig, mij in een winkel in het Haagse centrum aangepast door een geamuseerde, door laaghartige winkelmeisjes van mijn leeftijd toegejuichte, oudere homo. Een broek die me belachelijk deed uitzien, zo vertelde mij dan ook openhartig Patricia, een Rosenburg-vriendin, toen ik iemand anders in Idee 1, met nét zo’n broek, ridiculiseerde om datgene wat ik bij mijzelf niet wilde onderkennen.

Die Ernst, dat was een sympathieke jongen. ‘De enige gezond denkende hier,’ noemde ik hem ooit toen hij voor de spiegel zijn uitgaans-verschijning stond te keuren.

Op een avond hadden hij/Ernst en de twee broers me overgehaald om mee de stad in te gaan. Achterin Harry’s licht gehavende pocherslimo, op een hoge, verende bank, gleden we listig en vaseline-achtig door de Haagse straten. Ik maakte voor het eerst kennis met het binnencentrum van de stad.

Ze namen de meisjes in het huis door, de ‘chicks.’ Ik had die meisjes nog niet ontmoet. Of ze te neuken waren, daar ging het over. De kansen werden miniem geacht. Er bestond consensus dat hes stuk voor stuk trutten waren Het was zonneklaar dat zij al eerder door hén waren afgewezen. Of niet eens zouden durven.

Neuken werd door hen ketsen genoemd en ik, die het nog nooit had gedaan, probeerde enige afstand van het geklets te bewaren. Om er niet helemaal buiten te vallen leverde ik nu en dan een laag gedoseerde bijdrage aan de tot stand houding der atmosfeer. Maar ik had een hekel aan uitdrukkingen als ‘chicks,’ of ‘chickie neuken.’ Voor mezelf noemde ik dat: ‘neuken mét,’ dat leek me, waarschijnlijk mijn verkrachtingen onbewust indachtig, wel zo humaan. Hoewel ik ook wel al was gaan merken dat die instelling me veranderde in het lulletje rozenwater dat iedereen in me zag, met name de meisjes die ik wilde respecteren.

‘Ketsen…’ In gedachten zag ik twee stenen vonkend tegen elkaar vliegen zonder tot elkaar door te dringen, met een vuur dat spatte, niet door liefde of wederzijdse passie maar door frictie. Ik liet weten nog nooit van het woord te hebben gehoord.

-‘Hoe noemen júllie dat dan, in Brabant?’ Want ze hadden mijn zachte g al opgemerkt.

–‘In Limburg noemen we het poppen.’

-‘Poppen…hahaha! Hé, moet je horen hoe ze bij de reserve-Belgen ketsen, haha……….zeg het nóg ‘s…’

In de Prinsestraat stopte Harry om een café te bezoeken. Café Cremers. Een bezoek dat van korte duur zou zijn, want ze kenden Harry er maar al te goed. Na een eerder bezoek waarbij hij zich agressief had misdragen was hij er niet meer welkom. In de gespannen situatie die ontstond – Harry vocht de beschuldiging aan op een wijze die hem juist herbevestigde – broedde ik naarstig op een excuus om mijn hielen te lichten. Dat bleek er op neer te komen – laf en bangelijk kwam het uit mijn mond – dat ik nu meteen naar een zowaar bijna vergeten afspraak moest. Dat leek Henk, die met een arm over zijn briesende broers schouder diens borst goede wil stond in te wrijven, een goed idee want hij knikte fanatiek van ja.

Maar nu kon ik niet naar het huis omdat ze, mochten ze daar straks ook heengaan, me daar zouden aantreffen. Ik besloot koffie en appelgebak te gaan nuttigen in ’t Goude hooft. Ik voelde me daar altijd redelijk op mijn gemak, in de neutrale onderlinge atmosfeer van de bedaagde, Haegsche burgerij, en de afwezigheid van leeftijdgenoten, van meisjes, en de daarbij behorende seksuele spanningen die ik niet aandurfde. Ouwbollig als een Anton Pieck-personage zat ik er mijn tijd uit.

——————————————————————————————-

Dat ik eigenhandig mijn broeken inkortte, knopen aan overhemden naaide – dat soort dingen baarde opzien. Ikzelf vond het eigenlijk ook wel bijzonder. Blijkbaar vertoonde ik een vreemd verlangen om opzettelijk het in andermans ogen het ‘onmannelijke’ te demonstreren. Misschien als reactie op de clichématige rolverdeling tussen mijn vader en moeder. Of door de feministische invloed van zus M. Of door de tijdsgeest, die maakte dat sommige links georiënteerde mannen opeens in tuinbroeken en op klompen gingen rondlopen en ‘kwetsbaar’ wilden zijn, niet in de laatste plaats omdat je daardoor bij sommige, geëmancipeerde vrouwen makkelijker ‘erin’ kwam. Misschien ook door een genetische complicatie en predestinatie voortvloeiend uit eiwit-consternatie.

Daarbij, er was niemand anders die het voor mij deed, geld om het werkje uit te besteden had ik niet.

(Zelfs in de gedragstherapeutische gemeenschap zat ik in navolging van de oudere, mij door hun burgerlijke inslag zo geruststellende, moederlijke dames, met hun weinig erotiserende smet-, straat- of pleinvrees, demonstratief te breien, wat mijn begeleidend psychiater René P., merkbaar na overleg met de staf, dan maar ‘erg dapper’ vond. In die tijd besloot ik ook te gaan ‘tekenen’ met naaigaren in papier, waarin ik niet de eerste en enige zou blijken te zijn geweest. Het leek wel of ik de vrouwenemancipatie zo nodig moest steunen door mee te helpen de reputatie van het textielwerk uit te tillen boven die van het wat denigrerend predicaat ‘nijverheid,’ hoewel dat voor mijn eigen maaksels een nog te flatterende term was; ik hanteerde een techniekje zonder werkelijk iets te zeggen hebben)

Al vrij snel kwamen ze spiksplinternieuwe, duur uitziende en ongetwijfeld in de Spuistraat geripte broeken aandragen met het verzoek deze voor hen in te korten. Daar had ik dus geen zin in. Een béétje teelballen-bewustzijn huisde nog wel in mij.

Op een avond, toen een stormachtige wind de regen kletterend tegen de ramen joeg en het licht van de straatlantaarns uitvloeide over het vensterglas, waarmee het uitzicht op de huizen aan de overkant zich kaleidoscopisch vervormde tot kleine schilderijtjes van Hundertwasser, hoorde ik op de gang hoge meisjesstemmetjen. Ze kwamen dichterbij. En zonder kloppen ging mijn kamerdeur open.

De drie meisjes… Ik was nieuw in het huis, dus nieuwsgierig zochten ze me op. Zowat wang aan wang stonden ze binnen de omlijsting van de deur me op te nemen, drie gezichten, synchroon kauwgom kauwend. Ik hield er rekening mee dat de honger in hun ogen weldra plaats zou ruimen voor verachting. Mijn zogenaamd flegmatische afstandelijkheid diende ertoe mijn angst onzichtbaar te houden, door te suggereren dat ik erboven stond, en …..self fullfilling spiracy blabla.

‘Nog niet…,’ dacht ik bij mezelf, maar het komt zo. Deze stijve hark zijn gereserveerde houding weerhield hen ervan binnen te komen. Maar ze gingen ook niet weg. Ze richtten hun aandacht weer tot elkaar en bespraken een blijkbaar kort geleden gedeelde ervaring. Het roodharig meisje merkte enthousiast op: ‘je tanden gaan er zo lekker los van zitten…’ Het bevreemde me. Hoe zou dat aanvoelen, lekker los zittende tanden? Ik herinnerde me hoe ik als kind melktanden verloor die soms nog een tijdje aan een soort draadje bleven bengelen.

Het was een losgeslagen groepje. Ze hadden blijkbaar geen last van een moederlijke of vaderlijke of anderszinse autoriteit en vertoonden een labiliteit die ik, zo formuleerde ik het voor mijzelf, niet aan durfde. Ikzelf hield me voortdurend dwangmatig onder controle, benijdde hun vrijheid, maar zou tegelijkertijd die vrijheid niet op hun wijze willen navolgen. Evengoed lééfden ze meer dan ík, meende ik, op welke, onverantwoordelijke wijze dan ook. Ze toonden meer lef, alleen al door hun – zou mij later duidelijk worden – cocaïnegebruik (waar mijn begeleidend psychiater voor had gewaarschuwd: ga niet met hen mee want dan ben je ‘nog verder van huis’ wat eigenlijk, als daarmee het ouderlijk huis zou worden bedoeld, geen slecht idee zou zijn), en hadden lak aan wat mijn burgerlijke, nuffige moeder mij verbood en mijn vader… . Hun vrijheid scheen groter dan de mijne en hun opgedane ervaringen groter. Ik zou bij hen iets kunnen proeven en dat dan slechts selectief ter epersoonlijke verrijking kunnen overnemen.

Ik had er een handje van mijn onervarenheid te verbergen achter een schijn-volwassenheid, die enkel kon gedijen bij afstandelijkheid en die me onbereikbaar en eenzaamheid maakte. Zij waren minder eenzaam want zij hadden mekaar. Hadden ze mekaar?

Rosie begon uitdagend haar handen voor mijn neus te zwaaien. ‘Jij bent helemaal niks’ schreeuwde ze, ‘helemaal niks!’

Ik had mij aangeleerd een soort stoïcisme te demonstreren gedurende de vernederingen, hetgeen mensen tot groeiende ergernis of juist uitgelaten hilariteit dreef, afhankelijk van hun karakter en de mate van angst die door mijn pose heen schemerde. Rosie toonde zich onzeker omtrent mijn sterkte. Dat was ook mijn enige verdediging: actief er voor zorgen dat men geen hoogte van me kreeg.

Een van de meisjes, mooi en mysterieus, heette Lidwien. Ze bewoonde de kamer naast de mijne, die tot ontmoetingsplaats voor haar en de andere twee diende. Ze had op een of andere manier een volwassener uitstraling dan de anderen. Een soort ‘Nico’ van the Velvet Underground, dacht ik bij mezelf, op een missie om haar schoonheid moedwillig te vernietigen, geheel zoals de adolescenten-romantiek en l’art de decadence mij in mijn brave jongenstrui voorschreef. Een keer vertelde me Ernst waardoor, volgens hem, haar drugsgebruik was ingegeven: ‘Ze kan geen kinderen krijgen,’ zei hij, maar dat leek me wat kort door de bocht, al kan ik me daar achteraf in vergist hebben.

Ik kan me niet herinneren dat ze me ooit een blik waardig keurde. Behalve die ene keer dat ik laat terugkeerde van gedragstherapeutisch uitvalbasis Idee 1. Ik passeerde haar kamer en door de openstaande deur zag ik haar in haar droevig eentje op de kussens in een hoek van haar kamer zitten, met door tranen uitgelopen mascara, een droeve plaat afspelend op haar pick-up. Alsof ze liefdesverdriet had, opgelopen in dat leven dat voor mij steeds afgesloten stond. Ze keek naar me, ze had me natuurlijk al gehoord, en ik zag opeens een gedachte gloeien in haar ogen: ‘neuken is neuken en dáár staat er een!’ Dus sprak ze me aan.

Er volgde wat nerveus gehaspel van mijn zijde en vrij snel liet zij haar avances geïrriteerd en beschaamd om zichzelf varen. Ze sloeg haar ogen neer en keerde terug bij zichzelf. Dat ze zó ver had kunnen afglijden…

Na die avond zou ik haar nooit meer in het huis zien.

Ik weet niet meer hoe hij heette…Fors gebouwd. Lang blond haar. Droeg altijd, binnenshuis en buitenshuis, een lichtbruine, harige jas… Ik zou hem met terugwerkende kracht alsnog willen uitroepen tot Huis-Yeti.

Hij was niet helemaal helder in het hoofd. Dommig. Maar ook innemend door een kinderlijk enthousiasme en een verbluffende eerlijkheid. Dat lag dicht bij de naïviteit waarover ik Harry zich al een keer had zien verkneukelen.

Zijn gebogen gestalte sleurde altijd een gitaar met zich mee waarop hij echter amper kon spelen.

Met grote geestdrift kwam hij regelmatig nieuwe aanwinsten tonen die hij leek te beschouwen als intense levens-geschenken, al ging het maar om een achtergebleven Chinese kool, geraapt van de keien van de verregende zaterdagmarkt, of een halfje wit en een pot aardbeienjam, betaald uit de opbrengst van zijn ‘muzikale’ optredens.

Yeti zich wel eens iets ontvallen over lijpe Harry. Dat deze´helemaal verkeerd bezig’ was, ‘weet je wel…’ als later bij Koot en Bies oudere jongeren.

Gedurende een nacht dat ik in hun gezelschap in de keuken bier zat te drinken kwamen er berichten van de zojuist van een avondje stappen in het Scheveningse ‘Hans en Grietje’ terug gekeerden. Harry had er een gevecht veroorzaakt en het gezelschap sprak er nu kwaad over. Niettemin vonden ze snel consensus: Harry was eigenlijk tóch een goeie jongen. De mallotige huis-Yeti, (nu ik terugdenk zulk een overeenkomst tonend met Neil Linzensoep (‘love, peace and vegetables’) uit ‘The Young Ones,’) merkte op dat ie inmiddels vast spijt van zijn daden had en nu ‘heel erg aan het huilen’ was.

Men knikte maar al te graag van ja maar wekte toch vooral de indruk doodsbang te zijn voor het moment dat hij straks misschien hiér zou komen…

In gedachten zag ik hem grijnzen om de macht over de angstige anderen die hij had afgedwongen.

Op een avond verzocht de Yeti mij hem te vergezellen bij zijn cafe-optredens. Ik zou dan voor hem met de pet kunnen rondgaan. Ik voelde bij die uitnodiging een mengeling van schuchterheid en dédain, maar ook nieuwsgierigheid naar een nieuwe, onbekende ervaring. Ik stemde in.

Er waren veel cafés op de Denneweg maar in geen enkele wist de Yeti met zijn twee akkoorden-spel en schaamteloos schreeuwstem waardering te oogsten. Met plaatsvervangende schaamte, aangevuld met schaamte om mijzelf, gloeiend op het uit mijn brave katholieke jongenstrui-trui tevoorschijn komend hoofd, liet ik de pet in mijn hand maar werkeloos hangen. Waarop hij mij geïrriteerd maande rond te gaan. Ik deed wat halfslachtige pogingen daartoe, verrichte wat onduidelijke handelingen die er de schijn van droegen.

Na drie cafés te hebben bezocht, stonden we weer op straat en de Yeti overlegde even met zichzelf. Daarna riep hij me op mee te gaan naar de Prinsestraat. ‘Hier op de Denneweg zit godverdomme alleen maar kak!’

In de Prinsestraat bleek het publiek inderdaad minder ‘Haagsch’ maar de ontvangst was weinig beter. Weer schroomde ik met de pet rond te gaan en de Yeti rukte me hem geërgerd uit de hand om te demonstreren hoe het moest. Van één verdwaalde, intimideerbare braverik, die ik wat op míj vond lijken, met een Patricia-achtig meisje bij zich, ving hij wat geld.

Weer buiten gekomen liet hij weten dat hij het helemaal met me had gehad, waarin ik hem vanuit zijn oogpunt geen ongelijk kon geven. Hij liep weg, stapte even verderop een nieuw café binnen. Ik keerde met gemengde maar uiteindelijk opgeluchte gevoelens huiswaarts.

Meisje onder douche.

Op een dag bezocht Harry mij om me een vriend voor te stellen die wegens zijn komende afwezigheid de betaling van de huur zou waarnemen. Een vrij kleine jongen met lang haar en een hoofddoek.

Jongens met mes tram spui broodmes waarmee je hooguit een boterham kon besmeren

Hans en Grietje Scheveningen

Idee1

Ik had haar nog nooit gesproken. Zij liep lijp op mij af, haar vriendin volgde haar, en ze zei tegen me; ‘Ik ben bang voor mannen. Maar niet voor jou!’ Met een armzalige triomf in haar ogen draaide ze zich weer om.

(ooit, ongeveer 10 jaar geleden aan begonnen en nooit afgemaakt)

 

I.

Met het verstrijken van de tijd krijg je overzicht, en met het overzicht komt het inzicht. Bijvoorbeeld in het karakter van zus I.

Ergens in het jaar 2004 verbleef ik met haar in het ouderlijke huis. Onze moeder was in verband met beginnende dementie opgenomen in ziekenhuis, voorheen ‘de Goddelijke voorzienigheid,’ thans ‘Maaslandziekenhuis’ te Sittard.

Ik vertelde haar van het seksueel misbruik dat mij in mijn kindertijd was overkomen. Althans, ik vertelde haar van de eerste keer, toen ik negen jaar oud was. Zij luisterde, af en toe zei ze ‘ik begrijp het,’ en dat was het dan. Geen aanraking, geen troostend woord – niets. Zij hoorde het aan met de bovenarmen tegen het lichaam geklemd (altijd bevangen door die emotionele koude…) en één onderarm omhoog gestoken, in haar hand de sigaret. Beheersing, doorgevoerd tot in het rigide.

(Ik heb haar later in een boze e-mail aan zus M. een keer een koudbloedig reptiel genoemd. In een daaropvolgende e-mail van haar aan zus M. liet ze weten over mijn onvriendelijkheid ‘helemaal niet verbaasd’ te zijn, met de toevoeging ‘van je familie moet je het hebben.’ Ja, zeg dat wel, mevrouw! Zij heeft overigens nooit geweten dat ik die mail onder ogen heb gekregen.) Ik heb mij wel eens afgevraagd of zij om die reden misschien wel de érgste dingen van alle familieleden overkomen is, erger nog dan zus G. of ik overkomen zijn. Ik weet niets van haar (behalve iets over een vriend die zelfmoord pleegde, dat heb ik heel heel lang geleden van zus M. gehoord. Ik hoef het inmiddels ook niet meer te weten)

Goed, dat was de receptie van mijn verhaal toen, in de Geleense huiskamer.

(Die trouwens minder erg was dan die van broer R., die ik het een keer over de telefoon wilde vertellen maar voor ik iets kon uitbrengen schoot ik in een huilbui, met als gevolg dat mijn broer me uitzinnig van woede toesnauwde daarmee te stoppen. Ik werd in één klap ijskoud. Zo koud als mijn familie wil dat ik word.

Mijn zus M. flikte me ook een keer zoiets toen ik iets kwijt wilde over mijn pijn en verdriet met betrekking tot het alleen opgroeien tussen twee in een onderlinge koude oorlog verwikkelde ouders. ‘En nu houdt je je mond!’ schreeuwde ze me toe.)

Toen de volgende dag twee (mij onbekende) blonde familieleden van moeders kant ons ouderlijk huis bezochten en het gesprek bij toeval op pedoseksualiteit kwam, liet zij zich gericht ontvallen: ‘die zouden de doodstraf moeten krijgen.’ Daarbij wierp zij verwachtingsvol een blik op mij. Een reactie van mijn kant bleef vanzelfsprekend uit. Ik heb wat beters te doen dan die ‘bijdrage’ honoreren met dankbaarheid. Ik zit niet te wachten op wat onbekende, waarschijnlijk al gestorven daders zou toekomen, maar op wat een slachtoffer toekomt, in casu ik, om heel precies te zijn.

En dat was het dan… Erna veranderde he-le-maal niets! Een leven lang had ik, als dit in Frankrijk wonend familielid het moederland bezocht, of wanneer ze me over de telefoon sprak, moeten aanhoren hoe een vervelend en verwend jochie ik vroeger wel niet was. Nimmer werd ze moe het te memoreren, nimmer.

Dus de eerstvolgende keer – ik hoefde er niet lang op te wachten – kreeg ik het in een telefoongesprek opnieuw onder mijn neus gewreven. Toen gaf ik voor het eerst uiting aan mijn verontwaardiging: ‘Hoe dúrf je?!!’ riep ik, ‘mijn leven lang al krijg ik dit van je te horen: hoe een verwend, vervelend jochie ik wel niet was, steeds en steeds weer.’ Maar mevrouw ontkende alles. Enige consideratie m.b.t. mijn misbruik en mijn moederziel alleen opgroeien tussen twee ouders die elkaar in heftig woedende koude oorlog gruwelijk trouw bleven, kwam niet in haar op.

Pas bij de volgende ontmoeting ging haar een lichtje op. Ze begon weer als vanouds: ‘Jíj was vroeger een verwend, vervelend jo….’ en toen, toen hoorde ze zichzelf het zeggen, herinnerde zij zich opeens mijn woorden, en zij hield zich in. Eindelijk, eindelijk had mevrouw het in de gaten. Ik had haar op een gelegenheid tot het verkrijgen van een weinig zelfinzicht getrakteerd. Niet dat haar mening nadien zou veranderen, alleen, ze zou zich voortaan inhouden.

Ooit, ik was een jaar of 17 oud, zat ik met haar en haar man Roger, bij wie ze in aanraking was gekomen met wat minder burgerlijke en calvinistische opvattingen dan die ze van haar moeder had meegekregen, in ons ouderlijk huis in Geleen aan tafel. Ik mij liet uithoren over mijn avontuurtje met het meisje Yvonne. Ik sprak er open over.

Na afloop zei ze: ‘Tóch mag ik je wel.’ Ik grapte terug: ‘Eerst niet dan?’ Nooit ben ik vergeten hoe ze daarop reageerde: zwijgend keek ze me aan, met die veelbetekenende uitdrukking in haar ogen die zeiden: ‘Nee, eerst niet.’

Bijna een halve eeuw later werd ik nóg een keer gezegend, mocht ik nóg een keer zo’n geweldig cadeau in ontvangst nemen, toen ik met haar en zus G. over de Rotterdamse Blaak wandelde, van zins een kubuswoning te bezichtigen. Vanuit het niets hoor ik haar opeens tegen me zeggen: ‘Jij hebt ook góeie kanten.’ Ik wist niet wat ik hoorde. Ik bedankte haar in de stijlvorm waarvoor ze weinig fingerspitzgefúhl bezit: die der ironie.

Laat ik eens verder teruggaan, naar de oudste herinneringen, en dan eerst deze, die mij een leven lang is bijgebleven:

Ik ben een kleine jongen en zit op de grote tafel in de achterkamer. Mijn gehandicapt zusje Irene en ik worden door moeder en zussen voorbereid om naar bed te gaan. We worden uitgekleed. Ik doe mijn armen omhoog en moeder en zus M. trekken getweeën aan mijn trui om hem van me af te stropen. De rand van de halsopening blijft eerste achter mijn kin steken, daarna trekt hij mijn bovenlip omhoog (het bovenste rijtje tanden wordt ontbloot), dan blijft ie haken achter mijn neus en ten slotte moet hij van mijn bovenschedel worden gestroopt (omhoog getrokken wenkbrauwen waaronder ongewild wijd opengesperde ogen), De hele operatie gaat gepaard met geknetter van statische elektriciteit die, als de trui dan eindelijk uit is, mijn haar nog alle kanten omhoog doet staan. Ik heb het gevoel dat mijn toch al zo lange hoofd nog langer is geworden (met de tang verlost en daarbij uitgerekt zonder weer in proportie te zijn terug gekneed) We hebben er alle drie veel lol om. Maar dan neemt zus I. het werk over zodat mijn moeder zich kan wijden aan de zorg voor Irene. Deze ligt op een handdoek op de grond. Naast haar zie ik het grijze metalen schaal met zeepwater en een washandje.

Zus Inge verwijdert met de punt van een vijl het vuil onder mijn teennagels. Zo maak ik kennis met haar nijdig sadisme. Letterlijk haalt ze me het bloed onder de nagels vandaan. Schreeuwend van de pijn trek ik mijn voet terug maar het maakt haar nog nijdiger, ze zegt dat het mijn schuld is omdat ik mijn voeten niet stil houd, en met een valse lach belooft ze me geen pijn meer te doen. Ze vervolgt haar martelmethode. Als mijn moeder ziet hoe het bloed onder mijn nagels vandaan sijpelt zegt ze er wat van. Ziedend van boosheid en verongelijktheid verlaat zus I. de huiskamer. Even later komt ze terug, met dezelfde, hernieuwde belofte en dezelfde valse ogen.

Nijd… Haar nijd stond ook vaak aanschouwelijk overdrachtelijk uitgedrukt, in haar na enkele halen driftig in de asbak uitgedrukte Peter Stuyvesant-sigaretten, die geknakt rechtovereind bleven staan als zij om een of andere reden pissig de kamer was uitgelopen.

Eric, het appelvrouwtje…

Ik voelde me altijd vernederd als ik van mijn zus Marian op bed moest staan met als borsten twee paar sokken onder mijn trui, een hoofddoekje onder mijn kin vastgeknoopt en het uit riet gevlochten boodschappenmandje aan mijn arm hangend. Maar gedwee liet ik het met mij gebeuren. En Marian was best lief voor me. Maar die keer dat zussen I. en G. erbij waren… Daar stond ik op dat wankele podium van een matras, en wat hadden M en G een lol, ze deden het bijna in hun broek van de lach. Maar I. maakte geen geluid. Nee, ze grijnsde in stilte, met die ongehoord sadistische blik van leedvermaak in die ogen, die ik nog steeds voor me kan zien. Ze stond iets apart van de andere twee, voor de okergele deur van de muurkast. Toen ging onverwacht de kamerdeur open en middenin het tafereel stapte onze moeder binnen en zag me staan.

‘Hoe dúrven jullie die jongen zo te vernederen!’ siste ze mijn zussen toe. Maar zus I. wimpelde haar bezwaar met een achteloze armzwaai weg. ‘Ach ma…’ (‘waarom maak je je druk over dat verwend krengetje?!’) Maar de bijval van mijn moeder had mij ervan bewust gemaakt dat dat vernederde gevoel, waarvan ik eerst dacht dat het me niet toekwam, gerechtigd was. Het verbaasde me, maar ik nam het graag aan.

(Als jongetje in een door vrouwen overheerst gezin komen, met een emotioneel afstandelijke vader, die je in je bed tussen je benen komt betasten, dat doet rare dingen met je.

Wat de kleedpartij tot appelvrouwtje betreft: toen ik ooit met twee vriendjes enkele meisjes ontmoette op de grote markt, nabij het elektriciteitskastje – daar waar ik vroeger mijn van zijn werk terug fietsende vader opwachtte – en we probeerden indruk op ze te maken, toonde ik me weinig ‘man’ toen ik mijn zakdoek en mijn pakje shag bij wijze van borsten onder mijn trui stopte in de hoop populair te worden. ‘Hij is een viezerik,’ zei een meisje tegen mijn vriendjes. Ik schrok me daar te pletter van. Het oordeel ‘viezerik,’ bleef ik nadien met me meedragen, steeds weerklonk het in mijn oren, ook nu kan ik het nog horen)

Het zou, na jaren lang in Frankrijk te hebben gewoond, I.’s gewoonte worden om bezwaren en protesten met een nonchalant armgebaar weg te wuiven, met een fff-geluid (de f staat voor ‘futiliteit’). Met de Franse slag dus.

Dat niet aanspreekbaar zijn op haar gedrag deelde ze met onze, net als zij blauwogige en blondharige broer Ron, die het op andere wijze deed: door je gewoon honend uit te lachen of in het gunstigste geval door een schijnbereidwilligheid aan te kondigen. ‘Ik ga naar de kerk!’ placht hij dan met een bevochten ernst op zijn gezicht te zeggen, alsof uitbesteding aan het hogere een oplossing was.

De twee leken innerlijk en uiterlijk het meest op onze moeder. De Duijn-kant.

Ooit, ergens rond het jaar 2005 informeerde ik eens – het was een test – geïnteresseerd naar haar werk, benieuwd wat zou gebeuren. Ze stelde me niet teleur, er gebeurde wat ik verwachtte… hoe ik het in mijn hoofd durfde te halen mij als als gelijke (in het maatschappelijk verkeer) op te dringen, met haar van gedachten te wisselen over de ‘echte’ wereld.

Waarom, als ik dat vervelende jochie ben, heeft zij mij zo vaak uitgenodigd om mijn vakantie in haar huis in Frankrijk door te brengen? Waarschijnlijk uit een opgelegd verantwoordingsgevoel. Van mijn moeder, tijdens genoemd verblijf in het Sittards ziekenhuis (‘Eric, waarvoor ben ik hier eigenlijk?’), hoorde ik voor het eerst de term moeder overste. Ik vertelde haar dat Inge in het thuis de maaltijd prepareerde ‘Dat zal wel weer een in een pannetje water verwarmde rookworst worden,’ zei mijn moeder lachend. ‘ Ja verdomd, opeens besefte ik dat ze dat altijd deed.

Overigens had mijn moeder zelf een minderwaardigheidscomplex wat haar kookkunst betreft. Om haar een beetje bij te staan tegenover het dedain van mijn vader (die zelf nog geen ei kon bakken of maar bereid was er enige moeite voor te doen – toen mijn moeder ooit op vakantie was bij haar nicht in Zuid-Afrika kreeg ik de opdracht voor zijn en mijn eten te zorgen, met kant en klare opwarmmaaltijden, die we zwijgend aan de keukentafel opaten) liet ik hem nu en dan weten net als mijn moeder koken een kunst te noemen, daar wel bij verzwijgend dat ik dan aan goede koks dacht. Mijn vader lachte daar dan schamperend om.

Veel later hoorde ik eens van zus M. dat hij eens over zijn vrouw tegen haar had gezegd: ‘ze kan zelfs nog niet koken.’ Ik kwam daar nadien nog eens op terug bij mijn zussen, dat ik het ongehoord vond dat een vader zo over de moeder van zijn kinderen spreekt, maar zij wuifden het weg met ‘dat zal wel in een bepaalde context zijn geweest.’ Ja, natuurlijk, nou en?

Ik heb zus I. één maal oprecht geïnteresseerd in Irene gezien. Die werd er gewoon verlegen onder. Ik heb er toen een foto van gemaakt. In de jaren erna heb ik haar verschillende malen die foto geïnteresseerd zien bekijken. Voor het overige was het de formele representatie die ze toonde, in navolging van haar moeder. Visites aan Katwijk waren

Een uitspraak van haar die ik nooit vergeten ben: ‘O, Irene zegt van alles, daar moet je niet te veel waarde hechten.’ Irene’s herhaalde woorden weg! en morgen weg! hadden in haar ogen niets te betekenen. Maar Irene wilde al weg van het ouderlijk huis der mistroostige sfeer op het moment dat ze ernaar onderweg was.

Na de begrafenis van Irene (tijdens de begrafenisstoet keek ze me even aan op een wijze die zei dat ze zich geen raad met haar figuur in deze situatie wist), toen we op de Beestenmarkt in Delft waren, zat ze erbij met een gezicht over iets wat in haar ogen niet goed was (dan lijkt ze op inspecteur Derrick), god mag weten wat, míj interesseerde het niet, en ook niet de ober niet die er een opmerking over maakte.

Toen zus G. mij een keer vroeg of ik nog wist van die keer dat door mijn onvoorzichtigheid bij een van mijn vader afgekeken lucifers-spelletje Irene’s haar vlam vatte, en ik antwoordde ‘ja, natuurlijk,’ toen bleek I. dat verhaal helemaal niet te kennen. Ze informeerde ernaar. Toen ze het hoorde trók mevrouw moeder overste me toch een kwade kop! Over een voorval van godverdomme veertig jaar geleden! Geprezen zij moederoverste’s verantwoordelijkheidsgevoel!

In de periode 1980-1990 publiceerde ik gedichten in De Revisor. Een keer kreeg ik een ongunstige vermelding in een bespreking van een Revisornummer, van Marjoleine de Vos, in het NRC (ik was het overigens met haar eens, al langer ontevreden over mijn werk stopte ik met inzenden). In de keuken las mijn moeder zo’n bekritiseerd gedicht van mij voor in Inge’s aanwezigheid. O, wat kon mijn zus genieten van het ridiculiseren en onderuit halen van zowel mij en mijn werk, als onze haar best doende moeder, o dat satanische genoegen in de ogen van zus de burgertrut met haar volslagen onbenul van artisticiteit!

We liepen een keer langs de meubelzaak in de Raadhuisstraat. Daarin stonden altijd de gewone, smakeloze tafels en stoelen met poten van de draaibank. Het was allemaal helemaal niets. Nu was het wat beter geworden; de vormgeving was strakker en de houtnerven konden hun fraaie spel tonen. Maar denk niet dat zij daar zicht op heeft. We waren toen onderweg naar een gesprek over opname van onze moeder in een verpleegtehuis. De instanties wilden daar niet aan. We zouden ons uiterste best moeten doen om ervoor te zorgen dat onze moeder niet terug in huis zou worden geplaatst. Op gegeven moment greep ik haar hand om mekaar te sterken. Ze liet niet los maar reageerde er ook niet op. De zaak kwam uiteindelijk goed doordat ze bij moeder hartruis hadden ontdekt, en dat werd een indicatie voor opname. Ik zal nooit vergeten hoe zus I. toen als een onbenullig meisje vroeg: ‘Mogen we haar dan ook komen opzoeken?’ Ook de twee dames met wie we het gesprek voerden geloofden hun oren niet.

Wie ook niet zijn oren geloofde was de begrafenisondernemer toen we de begrafenis van moeder moesten regelen. Ik moest alles doen van haar. Toen nicht en neef Ruby en Jeroen binnenkwamen raakte ze in paniek over hun ontvangst, daar moest ík me aan kwijten. Ruby’s gezicht was bijzonder lelijk van onecht, gespeeld verdriet – dat heb ik er snel vanaf gekregen.

Maar weer even terug in de tijd. Toen onze moeder, in afwachting van een plaats in een verpleegtehuis, in de zogenaamde ‘tijdelijke opvang’ werd opgenomen, in de St. Jan, had ik daar een eigen kunstwerkje opgehangen, een van mijn vogelkastjes.

Toen onze moeder naar het verpleegtehuis in Delft werd gebracht, is het werkje daar gewoon achtergelaten. Het bezwaar dat ik daarna aantekende deed ze af met haar karakteristieke wegwuif-gebaar, gepaard met haar karakteristieke pfff-mondje.

Dat was al denigrerend genoeg, maar toen ik haar liet weten die werkjes voor 300 Euro te verkopen, schreeuwde ze het uit: ‘Waaat…! Hoe dúrf je!!’

Ik heb later het werk zelf uit de St. Jan. weggehaald. Uit ‘dat onmenselijke instituut,’ zoals I. het altijd noemde.

Ik heb in de tijd dat moeder op de tijdelijke opvang en ik in het ouderlijk huis zat elke dag in de vernieuwde St Jan rondgewandeld om er de sfeer en gang van zaken te proeven. Ik wist dus waar ik over praatte, I. niet. ( de vijf verdiepingen hadden allemaal uiteenlopende, felle kleuren. Totaal – om een leider daar te citeren – aansluitend bij de belevingswereld der ouderen. Dat was ik met hem eens, een architect had zichzélf willen laten gelden in plaats van de inwoners.

Ze had graag gewild dat ik in Geleen kwam wonen om voor mijn moeder te zorgen. Daarbij had ze gezegd (eerlijk is eerlijk: het siert haar); als ik in Nederland had gewoond had ik zélf voor mijn moeder gezorgd, (zoals ze ook voor haar demente schoonmoeder had gezorgd (drollen uit hoeken van de badkamer weghalen etc) – Maar voor mij zou dit funest, de definitieve nekslag van mijn persoonlijke ontwikkeling zijn geweest, juist op het moment dat ik voor mezelf had gekozen.

Zus I. heeft ook nooit kunnen uitstaan dat ik opgroeide in de welvaartsjaren (mijn vader heeft me toen eens met een bruinogige lach toevertrouwd: als ik op mijn loonstrookje kijk gelóóf ik het soms niet eens!) Dat kreeg ik dan onder mijn neus gesmeerd. Als ik dan antwoordde dat ík daarentegen in die tijd helemaal alleen thuis was, vulde mijn graag alle ongewenste zaken onder het tapijt schuivende moeder in: Eric bedoelt dat híj daarentegen weer alle gezelligheid heeft moeten missen, waar ik bedoelde – en dat wist ze ál te goed – : jullie hebben me alleen gelaten met die ellendige koude oorlog tussen mijn pa en ma.

Er bestaat een foto waarop ik zeer hooghartig op de bank gezeten ben tussen I, en ‘oom’ (hoe heette die man van ; tante’Lida?). Want wat was ik boos! Zodra zussen en visite binnenkwamen was de oorlog tussen mijn ouders afgelopen begon het teringtoneelspel van mijn ouders. Die boosheid, die PIJN vertaalde zich in dit gedrag van mij. Zus I. keerde zich op gegeven moment maar van mij af. Toen ook oom dat deed, schrok ik wel, want hij wist natuurlijk niet waarom ik me zo opstelde.

Zus M. heeft me wel eens gezegd dat zus I. zich schuldig voelde naar Frankrijk te zijn vertrokken toen het fout begon te gaan tussen onze gezamenlijke verwekkers. Ze heeft me ook wel eens verteld (en dat was toen een grote verrassing voor me) tegen mijn moeder te hebben gezegd dat ze me wel eens kwijt kon raken als ze zo door ging zich op mij af te reageeren. Moeder was in tranen geschoten en had gezegd: je hebt gelijk. Dat was nog in de tijd dat ik me nog volledig liet piepelen. Tja, als je je moeders lievelingetje bent, zoals ze me heeft verteld toen ik voor de eerste keer bij haar weg ging (maastricht), dan ben je extra de klos. Maar dat zou in het hoofd van zus I. nooit opkomen, noch in het hoofd van de jaloerse broer Ron, de eerstgeborene die geleidelijk aan als het ware zijnIk was denkelijk een jaar of veertig. Een namiddag met moeder en zussen in de Geleense huiskamer. Het sherry-aperatief. Ma vertelt: op een dag kwam Eric totaal overstuur thuis en hij wilde maar niet zeggen wat er was gebeurd. (Ik wist toen niet waar dat over ging, al heb ik wel altijd met me meegedragen dat ik ooit een keer bij thuiskomst mij zeer oneerlijk door mij moeder behandeld heb gevoeld) Onuitwisbaar toen de blik van dat mens uit Lyon, dragend de naam ‘zus.’ Ze nam me op met van diepste verachting opgetrokken neus. Waarom? Misschien kreeg ik teveel aandacht naar haar zin, die emotie kende haar eveneens met Duijn-karakter en -uiterlijk uitgeruste broer ook zo goed. Of ik was ‘onbetrouwbaar,’ zo’n mening die waarschijnlijk ook dat buurvrouwtje Ankie van Hout erop na hield.

Inmiddels weet ik dat het ging over de dag dat ik thuiskwam na op straat te zijn verkracht en door mijn moeder met een sadistische grijns naar mijn kamer werd egstuurd.

Van alles wat ik schrijf, heeft dit mij wel het aller-aller-diepst gekwetst.

 

Savelkoul

Hij staat zó schuin tegen zijn lessenaar geleund dat zijn lichaam, de vloer, en de poot van de lessenaar tezamen bijna een gelijkbenige, rechthoekige driehoek vormen. Zou hij zich niet op zijn gemak voelen…? Haast zwarte ogen heeft hij, net als mijn vader. Een lichtdonker gelaat bezaaid met kleine krakertjes. En pikzwart, achterover gekamd haar. Zijn ogen zoeken mij regelmatig op. Ze doen het minder vaak dan ze zouden willen. Net als bij mijn vader. Hij lacht nooit.

Ik wil graag mijn best voor hem doen, mij voor hem bewijzen. Alsof hij de plaats van mijn vader heeft ingenomen.

Hij geeft ons geschiedenis, uit het boek met de harde, groene linnen kaft: ‘Wereld in wording.’

Leert ons over de oude Grieken. Over Athene . Over het militairistische Sparta en de harde opvoeding van haar kinderen.

‘Leed of pijn tonen was on-Spartaans. Zij moesten zoveel mogelijk zwijgen en luisteren naar wat de ouderen bespraken.’ lees ik.

Savelkoul vertelt: ‘een Spartaans jongetje had een brood gestolen. Hij verborg het onder zijn hemd. Toen hem door een oudere werd gevraagd of hij de dief was, ontkende hij in alle toonaarden. Zelfs toen de rat, die in het brood verborgen zat, zijn borst begon aan te vreten en al aan zijn hart knaagde, gaf de jongen geen krimp en bleef voorbeeldig ontkennen. Deze hardheid voor zichzelf stond in Sparta hoog aangeschreven…’

Het verhaal dringt diep bij mij naar binnen, zal mij bij blijven. Ik zal dat jongetje zijn…Ik zal niet spreken. Ik zal pijn dragen. Ik zal het beurtelings koud en warm krijgen, rillen over mijn gehele lichaam, maar ik zal een onverschillig gezicht blijven houden, wanneer mijn klasgenoten, die mij erom de bijnaam Jan Salie hebben gegeven, uitlachen of bespotten.

Het Oude Egypte heeft intrigerende afbeeldingen, maar het is me te mystiek, en ik kan de namen van de farao’s niet onthouden.

Mijn voorkeur gaat uit naar het Griekse, dat zuiver is en redelijk en blauw als de hemel boven een azuren Egeische zee. Hun atleten, gebouwd uit marmer zijn ‘net echt…’ Hun leuke veelheid aan allerlei Goden… Socrates met zijn stoicijnse verachting voor de gifbeker en knaap Plato, naar wie het platonische werd genoemd dat mij, zo interpreteer ik het, om zijn verontlichamelijking aanspreekt.

Ik heb hard geleerd voor het proefwerk dat nu begint.

De boeken en schriften gaan van tafel en worden opgeborgen in de schooltassen die naast de tafeltjes staan.

Savelkoul dicteert ons vijf vragen. IJverig over mijn papier gebogen, mijn linkerelleboog rustend op tafel, mijn hoofd steunend op de linkerhand, noteer ik ze en ik begin mijn antwoorden neer te schrijven. Ik schrijf zo snel mogelijk om in de korte, gegeven tijdspanne zo veel mogelijk van mijn kennis te laten blijken. Soms kijk ik nadenkend voor me uit en zie dan Savelkoul, die me met zijn donkere ogen zit op te nemen.

Na een poosje staat hij op en wandelt langzaam langs de tafeltjes. Nu komt hij bij mijn tafeltje en houdt stil. Ik kijk naar hem op.

-‘Wat is dát, Eric?’ vraagt hij en zijn ogen leiden me naar wat zich links van mijn elleboog op mijn tafeltje blijkt te bevinden. Het is mijn opengeslagen geschiedenisboek ‘Wereld in wording.’

-Oh, nee…, dat wist ik niet! roep ik verschrikt uit. Ik begin te huilen.

-‘Begint ie te huilen!’ roept de jongen achter me lachend uit.

-‘Ja, maar ik wist het niet…’ Ik heb me half naar hem omgedraaid en het verongelijkt uitgeroepen. De klas lacht.

Ik moet het boek dicht doen en in mijn tas opbergen.

-‘Ik hield je al een tijdje in de gaten,’ zegt Savelkoul. Je hebt inderdaad geen enkele maal naar het boek gekeken. ‘ ‘Maar dan ga je toch nog niet húílen…?! voegt hij er aan toe.

Hij heeft me vrij gepleit van kwade bedoelingen. Ik mag doorgaan.

Ik blijf me de rest van het jaar voor Savelkoul inspannen, zo goed ik kan. Voor deze man die mij een aandacht schenkt waarbij ik me enigszins geborgen weet, van wie ik wel nog méér aandacht zou willen krijgen.

Het schooljaar verstrijkt, meerdere schooljaren op meerdere scholen verstrijken, er verstrijken werkjaren, werkeloosheidsjaren, arbeidzame en vergooide jaren. Ik word dertig, en veertig, en vijftig…

Ik ben 52 geworden en google naar ‘Savelkoul ,‘ ‘Bisschoppelijk College’ en’ Sittard…’ En ik vind:

 

Paul S. (65), die verdacht wordt van betrokkenheid bij kindermisbruik op het Indonesische eiland Lombok, is eerder met justitie in aanraking gekomen. In de periode 1988 tot en met 1993 zou de voormalige docent economie en geschiedenis verschillende leerlingen van het toenmalige College Sittard hebben mishandeld. Na tussenkomst van justitie heeft Paul S. de leerlingen een schadevergoeding elk vijfduizend gulden betaald.

Paul S. gaf de leerlingen (veelal jongens) bij hem thuis bijles. Als de leerprestaties niet voldoende waren, kregen de leerlingen een pak slaag op hun blote billen. In Dagblad De Limburger doen twee oud-leerlingen van het College Sittard vandaag hun verhaal. Zij kregen in de periode 1988 tot en 1993 bijles van Paul S. Eén van hen, een nu 29-jarige man, vertelt dat hij zich geheel moest ontkleden en voor ieder tiende punt onder de zes tien slagen op zijn blote billen kreeg. “Bij een vier waren dat dus tweehonderd slagen“, legt hij uit.

De andere oud-leerling geeft aan dat hij soms pijnstillers slikte voordat hij naar de bijlessen van Paul S. ging. Het tweetal verklaart dat meer jongens van het voormalige College Sittard (tegenwoordig Trevianum) door Paul S. zijn mishandeld, maar zij zouden zich uit schaamte nooit hebben durven te melden. Omdat de docent ook als decaan van de havo op dezelfde school werkzaam was, had hij grote invloed op het bevorderen naar een hogere klas.

Zowel de gratis bijlessen die Paul S. aan veel jongens gaf als de onorthodoxe manier van straffen waren destijds bij de schoolleiding bekend. Zij werden hierover in 1993 door de twee oud-leerlingen en hun ouders ingelicht. Daarop werd besloten om de zaak intern op te lossen. P. Meijers, voormalig directeur van de havo, wenst hierop “eventjes geen commentaar meer te geven”. Paul S., die tot en met 1996 op het College Sittard heeft lesgegeven, moest in een gesprek met de twee slachtoffers en Meijers zijn excuses aanbieden. Ook moest hij stoppen met het geven van gratis bijlessen.

In 1996 zou tegen Paul S. aangifte zijn gedaan, maar de directie van de school zegt hiervan niet op de hoogte te zijn. Na een strafrechterlijk onderzoek, dat meer dan een jaar duurde, besloot de officier van justitie in Maastricht in juli 1997 dat Paul S. aan de twee slachtoffers een schadevergoeding moest betalen. Een motivering voor deze schikking wordt niet gegeven. Uiteindelijk heeft Paul S., die zelf niet voor commentaar bereikbaar was, ieder vijfduizend gulden betaald. Niet lang daarna vertrok Paul S. naar Lombok en startte daar het hotel Oma Sittard.

En ik vind nog wat meer over Hotel Oma Sittard…

Ik leef al zo lang trachtend mij geen illusies te koesteren.

-‘Kan er gewoon bij,’ zeg ik hardop.

Ik weet het al zo lang maar besef het toch steeds weer onvoldoende: dat eens misbruikt, het iedere potentieel volgende misbruiker het aan je ‘ruikt.’ Geconditioneerd. Híj, die die decennia mij bij was gebleven als een goede herinnering…ik ben niet meer verrast, hoe een verrassing het ook is. ‘Back to the future,’ denk ik. Pas jaren terug begreep ik waar dat Spartaanse jongetje over moest zwijgen. En ik denk : ‘De donkere kamer van Damocles.’

Ik trek een brede, ironische lach naar mijzelf. Met veel tanden. Dat doe ik regelmatig.

 

 

Ramses

Land met ander licht

Op de dag van zijn dood, toen de televisie die droevige, melancholieke, maar maar al te gretig voor het leven gekozen hebbende we zullen doorgaan-ogen vrijwel voortdurend in beeld bracht, moest ik denken aan Hans.

Hans, de drinker in de kroeg met de droeve, bruine ogen.

Hans was niet door zijn moeder vanaf een perron op een trein gezet die daarna doodleuk van haar wegreed. Hans was vlak voor de Russische inval in Hongarije door zijn ouders naar Oostenrijk gestuurd en hij moest die weg lopend afleggen.

Hij heeft zijn ouders daarna nooit meer terug gezien.

Als hij eraan denkt stromen brede traanrivieren over zijn wangen. Dat gebeurde de eerste maal, toen hij mij het verhaal vertelde, en de enkele keren daarna, toen ik hem aan zijn verhaal herinnerde omdat hij niet meer wist dat hij het me verteld had, noch wie ik was, terwijl ik mezelf toen toch óók had blootgegeven door hem míjn verhaal te vertellen, dat stak wat…

Ik had Hans aanvankelijk gemeden. Ik had gezien hoe hij naar me keek, in mijn beleving op de wijze waarop een verkrachter naar je kijkt. Hij zag, als iedereen, de moeder achter mij, 53-jarige man, doorschemeren, die de brave, wereldvreemde zoon met nog nesthaar had voortgebracht, en hij voelde instinctief ook dat andere dat mij …

Dat van die brave opvoeding, dat had ie inderdaad gezien, vertelde hij me later, met die wat onsympathieke grijns die me zo vaak ten deel is gevallen.

Als jongen bekeek ik Ramses Shaffy op tv met gereserveerdheid, en ik voelde hoe Rames vond dat dat niet hoorde, die ivoren toren. Ik zag hoe zijn hoofd door alcohol was getekend, en ik kende de drinkers als degenen die vonden dat ik niet echt leefde en nooit iets had meegemaakt. De bijbehorende walm van drank die ze daarbij uitademden deden me altijd de betrekkelijkheid der dingen inzien, al vond ik wel dat ze enigszins gelijk hadden. Wist ik veel….Ik wist niets van wat ik had meegemaakt. Ik was bevroren. En mij trof de blaam van degenen die het monopolie op gevoeligheid meenden te bezitten en maar weer eens een met trillende handen een plaatje van Brell of Piaff op de draaitafel legden, in hun gestrande leven.

Ramses strandde niet, hij was kunstenaar pur-sang, hij, een thuishaven verloren hebbend, rolde zonder mos te vergaren, meen ik, al was hij óók erg blij met zijn paspoort, dat hem een alsnog een thuis gaf.

‘Hoog Sammy, kijk omhoog Sammy!” zei mijn moeder vaak tegen me, bezorgd om mij. Dan lachte ik wat scheef. Ramses zou ze overigens niet binnen hebben gelaten, mocht hij ooit dronken aanbellen, zo was het dank ook wel weer.

Ik keek vroeger naar Ramses met, behalve reserve, grote bewondering, en later, bij het klimmen der jaren, met liefde. Toen ik zijn grijze hoofd gisteren zag, huilend achter de piano, ik had hem willen strelen en al zijn verdriet weg kussen. En scheren…Hij zou het zowaar toelaten en gieren van de lol terwijl ik zijn kaken met het ouderwetse kwastje vol sopte. Dagfantasieën…Als 18-jarige zag ik ooit op West-end de “Rocky horror-show, waarin het refrein: ‘don’t dream it, be it.’ Lukte me niet zo…

Shaffy dééd het. Ook met drank.

Land met een ander licht, dat kende hij dus óók, dat gevoel, als Amsterdam stil is…

Ik slik seroxat. Tegen de levensangst.

Wat je als kind hebt mee gemaakt, dat gaat nooit meer weg, dat bepaalt je hele verder leven. Ook bv. John Lennon kende een sarcasme dat terug te voeren is op het verlaten zijn door zijn ouders.

Ik weet niet meer precies wat ik wil zeggen. Nou ja, zoals de meesten hier: leve Ramses! Weg met Calvijn!

 

Moeder

 

Ik lig te soezen in mijn wieg. Ik koester het zonlicht dat schuin de erker binnenvalt. Een licht waarvan ik de rest van mijn leven zal blijven houden. Een licht dat de dingen mint en van hen in volmaakte stilte zingt.

Maar nu zijn mijn ogen op zoek naar de bron van een gegons in mijn oren.

Daar! Dat kleine zwarte, dat soms metalic-blauw opglimt! In de vitrage voor het raam zit een dikke bromvlieg verstrikt, die met korte tussenpozen panisch zijn vleugels uitslaat om door het glas heen het buitenlicht in te vliegen. Hij weet zich uit de vitrage te bevrijden, warrelt zoemend omhoog, vecht zich een ongeluk tegen de onzichtbare barrière, valt dan tollend naar beneden, waar hij even rondloopt met korte, afgemeten dribbeltjes, alsof alles vergeten en niets aan de hand is. Maar dan tilt hij zich weer aan zijn vleugels omhoog en hervat dezelfde, zinloze, hopeloze arbeid.

Ik verlies aandacht voor de vlieg en mijn ogen dwalen langs de potjes met planten op de zwart marmeren vensterbank. De lange, rechtopstaande, geelgerande bladeren van enkele planten die mij nog niet zijn benoemd als vrouwentongen, trekken het meest mijn aandacht. Ze torenen boven de andere uit.

Ik kijk naar het plafond. Ik hoor de vlieg nog steeds brommen, maar met steeds langere tussenpozen. Ik til mijn benen omhoog en graai naar mijn voeten. Dan breng ik met een hand de belletjes, die gespannen aan een draadje boven mijn hoofd hangen, tot klinken.

Een nieuw geluid trekt mijn aandacht. Het is afkomstig van de tegen het vensterglas kloppende knokkel van een vinger, waar een vreemd gezicht bijhoort. Het maakt rare, blijkbaar voor mij bestemde grimassen. Het gezicht doet onecht.

Het verdwijnt uit mijn gezichtsveld en even later hoor ik in huis: ‘oehoe!’ en nóg even later hangt het gezicht, begeleid door dat van mijn moeder, boven mij. Twee gemáákte gezichten. Het onbekende gezicht brengt met hoge stem geluidjes voort, terwijl het gezicht van mijn moeder zich afwisselend tot de vreemde mevrouw wendt, met vertedering afeisende blik, en dan ter aanmoediging keert zij zich weer tot mij…

De gezichten trekken zich terug. Ik ben weer weer alleen met het gebrom van de vlieg. Ik hoor het zwakker worden, ik hoor het steeds minder vaak.

Nu is het er niet meer…

Of…?

Ik spits de oortjes en wacht af.

Mijn moeder en zus M. rennen de kamer in. In paniek. Maar ik begrijp niet waarom. Ze denken dat er iets niet goed gaat met mij. Maar alles is goed met mij. Ik begrijp de commotie niet.

Maar veel later in mijn leven zou ik te horen krijgen dat er ooit paniek om mij was, omdat ik op mijn buik lag en mogelijk een wiegendood stierf. Zo weet ik niet of ik herinnering heb aan dit voorval of aan het latere verslag ervan. Of aan een heel ander moment. (Als ik op mijn buik zou hebben gelegen, toen, hoe had ik de twee kunnen zien naderen, vanuit de schemer van de kamer, links van mij?)

De wieg is ingewisseld voor een box die in de achterkamer staat, vóór het donkere, houten dressoir met de laden met de messing hengsels waar ik nét met mijn vingers bij kan om ze op te tillen en weer los te laten. Dat maakt een hard geluid dat mijn moeder niet leuk vindt, maar deze is nu in de keuken.

Evengoed heeft ze het gehoord, want nu komt ze boos de kamer binnen lopen met in haar handen een theedoek waarin ze een theekopje laat rond wentelen. Ze legt het werkje op tafel en hurkt zich naast mijn box. Om mijn aandacht van het dressoir af te leiden doet ze voor hoe ik de gekleurde balletjes in het telraam kan verschuiven. Ik zie de gehaaste quasi-heid heus wel. Dan gaat ze de kamer uit maar komt vrijwel meteen terug om de vergeten doek en het kopje op te halen, dan verdwijnt ze weer.

Met een harde zet van de wijsvinger laat ik de balletjes zó hard glijden langs de staaf dat ze met veel kabaal terug ketsen tegen het venster. Ik hoop dat mijn moeder het hoort en weer terug komt.

Ik word steeds venijniger in mijn pesterige bedoelingen.

De binnenplaats achter het huis is geplaveid met stoeptegels. Daarachter ligt de tuin: een grasperkje omzoomd door aarde waarin onder andere een klein, in het voorjaar voluptueus met rose bloesem getooid boompje, rose en witte anjers in hun blauwgrijze struiken, klein gewas met rode bloemetjes waar mieren in rondlopen en daarom door mij ‘mierenstruikjes’ worden genoemd…..Enkele grote keien op een hoopje.

Ik sta bij de tulpen. Mijn moeder maakt een foto van me. Ik moet stil staan van haar. Ik moet lachen. Ik vind dat mijn moeder raar en onecht doet, heb daarom eigenlijk geen zin, maar ik moet. Ze leert me een liedje: ‘handjes omhoog, handjes omlaag. Handjes in de zij en blij zijn wij.’ Terwijl ze het voorzingt houdt ze me bij de polsen vast en brengt mijn handen waar ze volgens het liedje moeten zijn. ‘Op het boze bolletje, allebei.’ (Later zal ik dit op mijn beurt bij Irene doen.)

Een ander liedje: Moriaantje, zwart als roet, ging eens wandelen zonder hoed. En de zon scheen op haar bolletje. daarom droeg zij een parasolletje.’

En: ‘Klein klein kleutertje, wat doe je in mijn hof? Je plukt er alle bloemetjes, je maakt het veel te grof. O lieve mamaatje, zeg het niet tegen papaatje. Ik zal zoet naar huis toe gaan, en de bloemetjes laten staan.’

Op een houten bank. De planken van de zitting zijn oranje en de poten en armleuningen zwart We zijn er allemaal, met uitzondering van Irene. Ik weet niet waar zij is.

Ik zit links op de bank en het is de eerste maal dat ik bij de ‘groten’ betrokken wordt.

Maar ik ervaar de stemming als onecht. Het lachen van mijn zussen is niet natuurlijk.

Toch wil ik mij niet onbetuigd laten en ik begin ook wat te kirren en steek mijn hand uit alsof ik het gebeuren wil vastgrijpen.

(Zo’n 45 jaar later, wanneer ik de foto die van dat moment is gemaakt tegen kom in het familiealbum, begrijp ik de reden van de onechtheid: Mijn moeder staat niet op de foto omdat ze de foto maakte. En wanneer mijn moeder foto’s nam moest men poseren op de wijze waarop het haar schikte: ‘hoe het hoort.’ Het moment moest eerst doodgemaakt en het doodgemaakte werd vervolgens geklikt. Zo kon zij zelf ook nooit ongedwongen op een foto staan. De tragiek van een burgerlijke opvoeding ligt hierin besloten: niet de aard maar de vorm is standaard. Bij ons thuis zou het begrip ongedwongenheid een loos begrip blijken. Als er íéts gedwongen was, dán wel de ongedwongenheid.)

Op mijn vaders schoot het hondje dat ik me niet echt herinner (een vage gedachte van vanuit de achterkamer een hondje achter het raam waarnemen, dat wel…)

-‘Wanneer gaan we nou, mama?

-‘Zo meteen. Zet je stoeltje er maar vast op.’

Ik pak het zitje van de muur en til het op om het op de bagagedrager van de schuin tegen het muurtje leunende fiets te plaatsen, maar als ik mij afzet glijden mijn voeten weg in de dikke laag grind van de voortuin, en ik kom niet hoog genoeg. Ik probeer opnieuw.

Mijn moeder is klaar met spullen in haar tas doen en neemt het werk van me over. Ze bukt zich om me, geklemd tussen haar arm en lichaam, op te tillen en ik beland in het stoeltje. Nu kunnen we gaan.

Achter moeders rug glij ik hoog gezeten door de Agnes Printhagenstraat.

Op sommige plekjes heeft de verf van het zitje losgelaten en is glanzend metaal zichtbaar. Mijn vingers pulken aan het rode plastic zitvlak en de opstaande zwart rand vol kartels. Witte vulling begint naar buiten te puilen, die ik met mijn vinger weer naar binnen duw.

We zijn aan het eind van de straat gekomen en gaan rechtsaf de Mauritslaan in.

Het zitje heeft uitklapbare voetsteuntjes die mijn voeten steunen maar ik vind het veel leuker om met mijn benen te zwaaien.

Opeens komt mijn rechtervoet als een spalk tussen de wielspaken terecht. De fiets komt stil te staan, mijn moeder weet hem nog even recht te houden, ter linkerzijde afstappend, maar dan beland ik toch mét de fiets op het lichtgrijze asfalt. Ik schreeuw en huil van schrik en pijn. Dit is de tweede maal dat het gebeurt. Mijn moeder bevrijdt mijn voet uit het wiel en zet snel de fiets tegen een boom om met mij in haar armen naar dokter van Sambeek te snellen, wiens ingang dichterbij is dan die van het belendend hoekhuis van zijn buurman en onze eigenlijke dokter ‘Keizer.’ (Kayser).

Ik zit in de wachtkamer op een gelakte, houten bank en de blonde, blauwogige dokter is aardig en voornaam tevens en hurkt om mijn voet onderzoekend door zijn handen te laten gaan. Her en der door hem geknepen, roep ik niet heel hard ’Au!’ Tot mijn lichte teleurstelling concludeert hij dat er niets ernstigs aan de hand is.

Hij is vriendelijk en galant tegen mijn moeder -zoals ik mijn vader nooit heb zien doen- en het is alsof ik mijn moeder, met een eerste indruk van ‘hoe het in de wereld werkt’ voor het eerst als een ‘vrouw’ zie, of althans een eerste vermoeden krijg van de mores tussen heer en dame in wereldsere kringen dan die waarbinnen mijn vader zich op zijn gemak zou voelen….

Voortaan zwaai ik niet meer met mijn benen en gebruik ook niet de voetsteuntjes maar houdt mijn benen wijd uiteen waardoor ik kramp in mijn liezen krijg.

Zij dribbelt voortdurend van de ene bezigheid naar de andere. Neemt stof, schudt de stofdoek uit buiten het raam. Zij begiet de plantjes met de turquoise gieter met de ribbeltjes. Of ze wrijft lekker ruikende boenwas op de meubels. Of zeemt de ramen.

Nu staat ze nabij de openslaande deuren van de achterkamer te stofzuigen, mijn moeder. Het is ongeveer half 11 in de ochtend. Ik word dan altijd op de grond dicht bij de radio gezet om Kleutertje luister te horen. Zo heeft zij even geen kind aan mij. Als het programma is afgelopen vraag ik of ik mag meehelpen en ik ontvang een zwarte, plastic borstel om de sliertjes langs de rand van het perzisch tapijt mee recht in het gelid te kammen. Wanneer ikzelf of mijn moeder tijdens het lopen mijn werk weer verpesten wil ik dat meteen herstellen, maar mijn moeder vindt dat overdreven. Zij heeft, om beter overal met de stofzuiger bij te kunnen, de stoelen achter elkaar in een rij in de gang gezet, en soms neem ik plaats in een van de stoelen van wat in mijn spek een treintje wordt. Ik vertel haar dat, ze zegt: ‘O, ja.’

Elke ochtend luister ik naar Kleutertje luister, maar op gegeven moment vind ik me er te oud voor. Het is alsof ik mijn aandacht van de radio naar mijn hard werkende moeder wil verleggen wanneer ik zeg: ‘Gezellig he mama, dat we samen zijn?’ Zij verstart even in haar houding, waarbij ze voor zich uit kijkt, niet naar iets buiten, in de tuin, nee, naar iets binnenin haar. Een fractie van een seconde heeft de tijd stilgestaan. Dan gaat ze driftig en nijver door met haar werkzaamheden. Maar het zal op mijn netvlies blijven hangen: ik zag hoe ze mijn woorden niet naar binnen heeft willen laten gaan. Alsof ze mijn woorden niet heeft geloofd. Ze heeft mijn intentie gewantrouwd, alsof een minderwaardigheidsgevoel het onmogelijk maakt ze te ontvangen.

Altijd als ik later ‘de film van vroeger’ zal terugdraaien, kom ik langs deze schokkerige, korte haperende scene, begeleid door een even kort, ongemakkelijk geratel van de filmprojector.

Moeder zegt dat ze boodschappen gaat doen en daarom mij even alleen moet laten. Omdat niemand mij door het raam mag zien moet ik aan één kant van de kamer blijven, zodat de muur van de schuifdeuren van de kamers en suite mij uit het zicht zal houden van mensen die door het raam naar binnen kijken. Ze legt even haar hand op mijn schouder en buigt haar ernstige gezicht naar mij toe. Er lopen namelijk slechte mensen rond. Wanneer iemand aanbelt, mag ik beslist niet open doen!

Ze vertrekt. Ik hoor de deur achter haar in het slot vallen.

Ik ben nu alleen in de kamer en tuur aandachtig naar een door het raam binnenvallende lichtstraal die een onregelmatige rechthoek op het vloertapijt legt. Oneindig veel, dwarrelende stofdeeltjes lichten er in op , met traag deinende, gezamenlijke beweging zweven ze door een staaltje van schitterende oneindigheid.

Maar ik begin me wat alleen te voelen.

Een zware mannenstem op de radio noemt exotische plaatsnamen op en onbegrijpelijke cijfers, met lange stiltes ertussen: ‘Konstanz: 358 min 1’…………………………… ‘Koblenz, 218 plus 2’………………………………. Zou dat iets met ‘de oorlog’ te maken hebben? De namen klinken gevaarlijk in mijn oren.

Er wordt gebeld!

Ik open de deur naar de hal op een kiertje en kijk nieuwsgierig naar het silhouet van het hoofd achter het reliefglazen raampje van de voordeur. Dat kan een slecht mens zijn! De slechte mens drukt nu zijn gezicht tegen het reliefglas om naar binnen te kijken, waardoor zijn gelaatskenmerken zich wat duidelijker aftekenen.

Ik beweeg mij niet. Zolang de slechte mens niets ziet bewegen zal hij denken dat er niemand thuis is en zal hij weer weg gaan!

De bel gaat voor een tweede maal. De slechte mens zijn gezicht blijft vervormd zichtbaar achter het raampje. Dan draait zijn gezicht weg -ik zie de zijkant- en gaat, weer wazig wordend, naar achteren, dan naar beneden, verdwijnt helemaal uit beeld. Ik heb zijn voet op het kelderrooster horen neerkomen, en ook een geluid in de brievenbus gehoord.

Nu ik de hal durf in te lopen, begeef ik mij naar de zware, donkere voordeur. Links daarvan is de lichtgele deur van de elektriciteitskast. Ik open hem en kijk de brievenbus, rechts van mij. Het is een met grijze en okergele tinten bedekte grot, met hier en daar loszittend pleisterwerk, en zandkorrels op de bodem. Aan het uiteinde de rechtopstaande gleuf waardoor licht binnenvalt………..9**&98089………..verderop$%. Een witte envelop leunt tegen de wand. Ik haal hem eruit en bekijk beide, onbeschreven zijden. Er liggen kerkboekjes en handschoenen op de plankjes. Daarboven de zwarte elektriciteitsmeter met de ronde, witte, stoppen waar ik niet aan mag komen. Ik zie achter het kijkglas langzaam de metalen schijf met de gekartelde rand draaien. Het rode stipje moet zo voorbijkomen….zo meteen….- dáár is het…het beweegt in een onveranderlijk, vast tempo. Het zal zo weer uit beeld verdwijnen en is …..nu weg! Ik wacht ik tot hij weer tevoorschijn komt… Al vooruitziend duurt dat veel langer dan ik had verwacht. De meter laat even een korte tik horen. Rechts van het kijkglas zakken langzaam de zwarte cijfers achter de komma naar beneden. In de holte van de brievenbus valt door de verticale gleuf nu een goudkleurige lichtstreep binnen, want buiten is de zon gaan schijnen. De holte heeft zanderige wanden waar je met je nagel wat van los kunt krabben en hij wordt in mijn fantasie een hoge grot waarin ik in miniatuur rond wandel. Lopend in de goudkleurige lichtstreep nader ik de spleet waar ik naar buiten kan kijken, uitziend over een laag gelegen, zanderig, rotsig fantasielandschap.,

Ik doe de envelop terug in de brievenbus en loop, weer tot werkelijk formaat teruggekeerd, naar de kamer.

Mijn moeder komt even later thuis met de boodschappentas. Ze haalt er een papieren zak van de slager uit. Er staat een rode tekening op van een vrolijk lachend varkentje, dat met grote, vrolijke ogen smakelijk zijn lippen aflikt.

‘Omdat ie zichzelf lekker vindt,’ denk ik verbaasd, want ik heb al gehoord dat vlees van dieren komt.

Op een ochtend gebeurt iets onverwachts. De dag ervoor, toen ik tussen mijn ouders en zussen en broer aan de eettafel zat, had ik wel te horen gekregen dat mij een verrassing stond te wachten maar niemand wilde vertellen wélke.

Maar nu neemt mijn moeder me na het ontbijt, en na mijn veters te hebben gestrik, aan haar hand mee naar buiten. We lopen de straat door, gaan door andere straten, voorbij een grote kerk, naar een daarachter gelegen, met stoeptegels geplaveid binnenplaatsje. Er is een grote zandbak. Er is een laag gebouwtje waarin ik aan mijn moeders hand wordt binnengeleid. Er lopen veel andere kinderen rond en enkele volwassenen, waaronder nonnen, en ik voel me onwennig.

Ze leidt me een lokaal binnen waar kleine tafeltjes en stoeltjes in rijen staan opgesteld. Hier en daar zitten andere kinderen. Ze plaatst me links, achterin op zo’n stoeltje en zonder verder iets te zeggen verlaat ze het lokaal. Ik ben volledig overrompeld. Mijn moeder zet me hier gewoon neer en laat me daarna zomaar in de steek…! Ik voel hoe verbazing en onbegrip op mijn gezicht verschijnt, in een vreemd moment van zelfbeschouwing dat bij ingrijpende gebeurtenissen blijkbaar gebruikelijk is. Dan zie ik mijn moeder, door een venster tussen gang en lokaal. Ze draait zich naar mij om. We kijken elkaar recht in de ogen. Ik zie haar huilen. Snel draait ze haar gezicht van me weg. Nu heb ik begrepen dat ze zo heeft gehandeld om zich niet door verdriet te laten leiden. Mijn moeder houdt van me.

Maar blijkbaar heeft ze me noodzakelijkerwijs moeten afstaan aan iets ‘wat zo hoort’ in de wereld. Ik ben gerustgesteld.

De klas loopt vol met kinderen die net als ik worden binnengeleid aan de hand van hun moeder, die daarna, na soms nog even met een juffrouw te hebben gepraat, vertrekt.

De klas is nu helemaal vol.

Het jongetje dat links van mij zit trekt het stoeltje van het jongetje vóór hem naar achteren waardoor deze valt. Hij begint te huilen en wordt daarna boos. Maar hij wordt uitgelachen. Met ontzetting zie ik het gebeuren. Nu gaan enkele andere kinderen ook proberen een ander op zijn stoeltje omver te trekken. Door mijn angst heen, door mijn afkeer heen, besluit ik in een flits dat ik me niet onbetuigd mag laten. Ik trek het jongetje vóór me omver. Er is nu in deze eenvoudige handeling iets met mij gebeurd, een precedent….Heel mijn verdere leven zal ik af en toe terug denken aan mijn eerste kennismaking met een wereld buitenshuis die niet aardig is en onveilig maar waaraan ik mij blijkbaar meteen aanpas…

Een juffrouw komt binnen. Er staat een lage kast met spelletjes en dingetjes. Het blijkt leuk te worden: ‘hamertje-tik’ gaan we doen. Daarna krijgen we een vierkant matje en een houten staafje met een scherpe metalen punt en we mogen op papier getekende afbeeldingen langs de buitenrand uitprikken en vervolgens uitscheuren en aan de muur hangen.

Aan het eind van de dag word ik weer door mijn moeder opgehaald. Ik sta met andere kinderen en hun moeders bij de uitgangspoort, rond de juffrouw die door de kinderen, die nu Geleens dialect praten, Juffrouw Mietje wordt genoemd. Mijn moeder probeert mij met wat gemaakt gelach ertoe te brengen haar óók juffrouw Mietje te noemen, maar ik zie aan de juffrouw dat ze mijn moeder niet mag. ‘Juffrouw Mietje’ zeg ik, maar het klinkt zo raar, het is zo’n rare naam voor mij, die een familiariteit veronderstelt die ik helemaal niet gevoeld heb tussen haar en mijn moeder. Ik besef ook niet dat het een verkleinwoord is (dat zal ik pas decennia later, bij terugblik beseffen) en als ik het gezegd heb: juffrouw Mietje, werpt ze me een kwade blik toe. Mijn moeder vindt ook niet het contact dat de andere moeders met elkaar hebben en met een wat buitengesloten gevoel keer ik aan haar hand huiswaarts.

De volgende dag word ik weer naar de school gebracht. Het is mooi weer. Ik zit met juffrouw Mietje en wat kinderen op de zwarte autobanden die, half uit de grond stekend, de zandbak omheinen. Ik kijk uit op de blinde muur van het kerkgebouw. Alleen hoog bovenin zitten ramen, als een mozaiek van een cirkel. Er is de carrosserie van een auto als speelobject geplaatst. De kinderen praten met haar maar als ik verlegen wat inbreng werpt ze alleen even een half verwerpende blik op me. Ik voel dat het door mijn moeder komt. Ik zwijg verder.

Al spoedig breng mijn moeder me niet meer, haalt me niet meer op.Ik ga in mijn eentje naar school en terug. De terug is gevaarlijk: drie of vier jongens schelden me uit, maken trapbewegingen naar me en als ik wegren achtervolgen ze me. Ik moet rennen zo hard ik kan, langs de kerk, door de Prins de Lignestraat, tot halverwege de Mauritslaan, waar ze de achtervolging meestal opgeven. Elke dag gaat dat zo. Ik leer hard rennen.

Een keer, als ik weer buiten adem thuis kom, staat daar mijn zus I. in de keuken achter de strijkplank. Ze vraagt wat er is gebeurd. Ik vertel het verhaal. Ze wordt ontzettend boos. Ze legt met vinnig gebaar haar strijkijzer neer. ‘De batjes,’ sist ze tussen haar tanden.

Op een dag, als de batjes weer direct na afloop van school de jacht op me inzetten, bij de Prins de Lignestraat gekomen, ren ik niet meer weg. Ik blijf staan bij de betonnen, met kiezelsteentjes durin paaltjes en draai me naar hen om, met bang bonzend hart, maar zo onverschrokken mogelijk. Ze minderen vaart. Nu blijken ze niet echt iets te durven doen. Als een van hen naar me trapt, trap ik terug en lach daarbij om te laten merken dat ik de situatie niet ernstig opvat. Blijkbaar krijgen ze respect voor me, want ze beginnen tegen me te praten. Het trappen gaat evengoed nog een tijdje door, en mijn terugtrappen ook. Maar het verandert vrij snel in een uiting van kameraadschap en weldra zijn we vriendjes geworden. Onder hen: Rob R. en John S.

‘If you can’t beat them, join them!’

Het is vrijdagavond. Mijn vader heeft zich al gebaad en geschoren en is beneden in de huiskamer, mijn zussen zijn in de keuken, doen de afwas en maken pret. Mijn moeder is juist klaar met baden en staat in de slaapkamer, in een wit corset met jarretels. Ze heeft een vleeskleurige nylon (ladders repareren met nagellak?) opgerold en trekt hem over haar voet. Dan rolt ze hem af over haar been, naar boven. Ze pakt een plat, rond dingetje van het vierkante tafeltje met het kleedje waarop in garen in allerlei kleuren, afbeeldingen zijn gestikt, waaronder mijn favoriet: de kabouter die een kruiwagen aan zijn handvaten vasthoudt, (komt later in de meisjeskamer) , (de bruine doos, met oorbellen en manchetknopen, kettingen e.d.)

Ze houdt hem tegen de bovenrand van de nylon, wikkelt hem erin en haakt hem in de metalen ding van de jarretel. Ze kan niet goed bij de achterste jarretel komen en daarom heeft ze mij ook bij zich geroepen. Ik zit klaar op mijn knieën, kijk tegen haar gespierde, vlezige benen aan, die me lichte afkeer inboezemen. om de handeling voor haar te verrichten. Waar is mijn vader? Waarom doet mijn vader dit niet? Ze komt zo’n rond dingetje tekort. Ze zegt: “Ik pak gewoon een cent,’ en ik moet opstaan om haar handtas te pakken en naar haar toe te brengen. Ze haalt haar portemonnee eruit en haar wijsvinger roert driftig door het compartimentje met munten, tot ze een er een gevonden heeft. Ik zit alweer gehurkt en moet nu het donkerbruine muntje naar haar gedemonstreerde voorbeeld in de nylon rollen en in het oogje van de jarretel haken. Ik voer de taak braaf uit. Mijn gevoel zegt dat ik dit niet behoor te hoeven doen. Zou mijn vader niet willen?

Een van de dames in de apotheek St. Lucas in de Annastraat heeft een rond litteken op haar wang en een vervormde bovenlip, geen hazenlip, want de spleet zat niet centraal. Tenzij het een hazenlip was die daarna nog eens een dreun heeft gekregen.

Vishandel ‘De kaasbol’ op de nieuwe markt gaan we nooit binnen maar ik kijk er altijd graag naar binnen, ik vind het een erg mooie winkel.

Bij de Gruyter halen we het ‘snoepje van de week.’ De winkel heeft een goudkleurige pui met grote ramen. Ik moet er van mijn moeder wc-papier kopen en ze geeft me opdracht aan een van de meisjes daar om dik papier te vragen, ‘want anders, moet je maar zeggen, ga je met je vinger er doorheen.’ Ondanks mijn twijfel herhaal ik de woorden letter letterlijk en veroorzaak grote hilariteit.

Mijn broer en ik trekken ons niet veel aan van onze moeder. Als ze ons iets opdraagt doen we alsof we haar niet horen. Soms zet ze grote ogen op om boos te kijken, maar dat maakt geen indruk omdat er geen karakter achter doorschemert en ik draai mijn hoofd weg om niet te hoeven lachen. Dan gebeurt het wel eens dat ze met een hand hardhandig mijn kin vastpakt en me dwingt haar in de ogen te kijken. Mijn ogen draaien dan weg.

Dus moeten we op een dag naar oorarts Smelt om onze oren te laten testen. Als de test goed uitvalt zullen we nooit meer kunnen zeggen dat we haar niet gehoord hebben, zegt ze. De uitslag staat voor ons natuurlijk al vast, er zal niets mankeren aan onze oren.

Dokter Smelt…wat een rare naam. In gedachten verschijnt de sneeuwpop in de achtertuin die ’s -winters, als grauwe westenwind dooi heeft gebracht, met een wortel als neus en twee steenkooltjes als ogen, en vijf steenkooltjes op een rij als mond, langzaam weg smelt, scheef in zichzelf wegzinkend, bedekt met zwarte spikkels van roet van de mijn. Zullen we de dokter ook zo aantreffen?

Ik fantaseer dat ik een plasje water op zijn stoel zal zien liggen.

De dokter kijkt in onze oren met een apparaatje, laat ons steeds zachtere tonen horen die we moeten aangeven, verklaart aan het eind onze oren gezond.

Toen ik een paar jaar oud was ging ze vaak zeggen: nooit snoep aannemen van een meneer. ‘Waarom niet?’ ‘Daar kan vergif in zitten.’ Een keer stonden Robbie en ik op de hoek van de straat toe te kijken hoe een meneer bij Jamin een roldrop trok uit de Nikkelen (?) automaat. We vroegen om een dropje en kregen er beiden een. Ik bleef volhouden tegen moeder: ‘dan kan er toch geen vergif in zitten? Uiteindelijk zei ze, nog steeds haar bezorgdheid achter een moederlijke glimlach wegdrukkend: ‘Nee, dan kan het niet.’ Ik voelde dat er een andere reden was die ik niet kende noch mocht kennen en ik vroeg niet door.

Later begreep ik natuurlijk dat daar inderdaad vergif in kon zitten. In overdrachtelijke zin. Maar toen was de ellende al gebeurd zonder dat er een aanbod of enige grooming of een geveinsde liefde aan vooraf ging.

Van Robbie leerde ik vieze geplette kauwgum van het trottoir af te pulken en op te gaan kauwen. Ik deed dit om het vriendschapsgevoel met Robbie te bestendigen maar vond het eigenlijk slechts, stom, ongehoord, Nadat ik mijn moeder er een keer over vewrtelde en zij hetzelfde oordeel velde, stopte ik ermee. Maar het ging om vriendschap.

Mijn moeder heeft een zwart mantelpakje met een grijze, bonten kraag

Mijn moeder had een zwak karakter. een minderwaardigheidscompex waardoor ze zich snel bedreigd voelde, en als konsekwentie daarvan vol berispingen was van wie zo vrij was een beetje onbekommerd zichzelf te zijn

Zo herinner ik me dat op wat een verjaardagsfeestje van me zal zijn geweest, ze voor mijn vriendjes en ik kroketten had gefrituurd. Tot mijn lichte schrik vroeg Rob Reijnders haar of er mosterd bij was. Het was min of meer als Oliver twist, die de autoriteit der volwassenen uitdaagde door om ‘meer’ te vragen. Mijn moeder had het niet verstaan en zei ‘wat zeg je?’ Rob, die inmiddels een hap van zijn gloeiend hete kroket had genomen probeerde toch antwoord te geven. ‘Mosterd,’ zei hij kortaf en onduidelijk, hiertoe gedwongen doordat hij met open mond en hitte moest afblazen om de hete hap kroket in zijn mond te koelen. Zomaar om mosterd vragen was al een gotspe voor haar, die ook altijd tegen mij zei’Kinderen die vragen worden overgeslagen,’ maar de manier waarop was de limit voor mijn moeder. Op zo’n gebiedende wijs, zonder met twee woorden en een ‘alstublieft’ te spreken…. Ik hield met gebogen hoofd mijn ogen op de tafel gericht terwijl ik haar terecht wijzende preek aanhoorde.

Later kwam ik er nog eens op terug met Rob. Hij had het er met zijn moeder over gehad en zij hadden besloten dat hem niets kwalijk te nemen was en dat de zaak verder onbelangrijk was, want het lag aan mijn moeder…Wat een heerlijke vrijheid moet dat zijn, dacht ik bij mezelf, zo vrijelijk te kunnen denken als hun…Tegelijkertijd dook de me bits tot de orde roepende gestalte van mijn moeder me weer angstaanjagend voor het geestesoog.

————————————————————————————————

Uiengebakkensmelt

Rob later bij de hanenhof…en het dedain van ron d evader en de drank corner house

Met twee woorden spreken was een gebod dat er hard werd ingeperst. Raampje oudejans ‘blijf maar,’

Heel mijn moeder bestond uit opvoedkundige berispingen.

Twee maal is het gebeurd dat ik na het plassen in de ritssluiting van mijn gulp dichttrek terwijl mijn piemel inderhaast nog niet geheel binnenboord is gebracht. Dat ik schreeuwde van pijn en schrik, en twee maal heeft mijn moeder op haar knieën voor mij gezeten om het ding te verlossen, en van één maal herinner ik me dat daarbij de tranen langs haar wangen biggelden.

Op het terras van Johnny Savelkoul, waat krielkipjes rondwandelen. Ik observeer haar voor het eerst zonder zelf te worden gezien. Ik zie haar bekende drukke bedrijvihe gestalte de was van de waslijn halen en in de rieten wasmand doen, ik zie het vanaf de\\het balkonterras van Savelkoul, waar de krielkipjes rondlopen.. Ik eigen me iets toe wat niet van haar mag: haar ongezien op afstand observeren en beoordelen. Mijn moeder als een vreemde, die de moeder is die mij altijd in de gaten houdt, berispt etc. Vreemd vreemd moment.

Dan de scene met de boxer van savelkoul….

Le charme discrete de la bougeoisie. Ik zag de film met Wil Rouleaux en Tijsger Boelens en LuukWillems in een Tilburgse bioscoop. Langdurige wandelingen van een zwijgend gezelschap, dat nu en dan een poging tot ….deed. Wil had later op de katholieke leergangen nog met anderen gepraat over wat de functie van die langdurige scenes was. ‘ Om te laten zien dat de mensen niets met elkaar hadden,’ hadden ze geconcludeerd.

Ikzelf zag alleen maar mijn familie. Zo ging het bij ons. Als er niet werd gekibbeld tussen moeder en dochters.

‘Het zijn sterke benen die de weelde dragen.’ Het kwam geregeld misprijzend uit haar mond als de tv weer een roddel of zogenaamd schandaal onder de aandacht bracht. Lizz Taylor was het grootste mikpunt. Niet alleen beging ze de zonde sexy te zijn, maar ook nog eens verschillende malen te trouwen met en te scheiden van die andere verkeerde meneer, Richard Burton.

Een ander toppunt van ‘niet goed” was de vrouw die èn mooi en sexy, èn intelligent was en hoge functie in het mannenbastiljon bekleedde. Hedy d’Ancona.

Ik weet niet zeker of zij het was (in gezelschap van een andere vrouw) die ooit ARP-politicus Bauke Roolvink van ik weet niet meer wat beschuldigde, die daarop zei: ‘Nu moet ik me wel inhouden, want u bent een dame.’ Die dame antwoordde ‘O, dat hoeft helemaal niet hoor!’ Roolvink kon zich toen niet meer inhouden en schreeuwde ‘Nee, maar het is wèl mijn keus.’ De vrouw keek tevreden toe. Mijn moeder riep tegen mijn vader: ‘O, nu krijgt ze toch nog haar zin, snap je, Jaap?! Mijn pa knikt instemmend. Nu, achteraf, denk ik dat ze misschien eigenlijk zich iets ontzegde wat die vrouw gewoon deed, maar die vrouw moest het zich dan ook maar ontzeggen.

De tweelingzusjes Mieke en Liesbeth Stans spreken mij op straat vriendschappelijk aan in de sfeer van ‘jij kan er ook niets aan doen dat je zo’n moeder hebt.’ Ik kat ze stevig af.

Moeder en zon in de kamer. Op de radio Queen’s Bohemian Rhapsody: ‘mama, life had just begon, and now I’ve gone and thrown it all away…’

Mama…ze werd aangeroepen en lette op wat zou komen, terwijl ze me schuin van opzij opneemt, die jongen die op zijn negende een andere jongen werd, die ze daarna honderden malen zou vragen: ‘een dubbeltje (of was het een kwartje) voor je gedachten. En ze ziet mij zeggen: het leven is nog maar net begonnen, maar nu heb ik alles weggegooid. Ze knikt beamend. Stilletjes begint ze te huilen.

Jacob worstelt met de engel. Dat beeld ken ik uit de plaatjes. De engel staat voor het goede, dat weet ik. Wat Jacob bezielde weet ik niet. Ik weet ook niet meer wat mij bezielde, maar naar mijn vermoeden iets gezonds, toen ik boos werd en mij van mijn moeders schoot wilde losmaken maar zij hield mij tegen. Zij hield mijn worstelende armen vast bij de polsen en keek me aan met een blik in haar ogen alsof zij de goede almachtige nuffige zelve was. Ik was machteloos. Mijn wil moest gebroken.

Het afwaswater moet goed warm zijn, heet zijn, maar ik verbrand mijn handen zowat als ik de borden uit het water til om met het lola-borsteltje schoon te wrijven. Dat zint mijn moeder niet. Met een sadistische trek op haar gezicht pakte ze mijn beide handen beet om ze onder water te dompelen. Maar door de hitte moet ze ze snel weer loslaten, ‘Het is inderdaad wel wat heet,’ zegt ze, en voegt wat koud water uit de kraan toe,

Niettemin heb ik er een levenslang plichtgevoel tot het gebruik van zo warm mogelijk afwaswater te gebruiken aan overgehouden. Zoals ik het ook nog steeds niet kan nalaten om na de eerste veeg het wacpapier te vouwen om nog eens te vegen. Althans, nadat de ergste stront al verwijderd is.

Zus M. heeft altijd iets gehad met het beeld van onze moeder die haar op haar blote billen op een hete kachel plaatst, in haar dromen, geloof ik. Of in haar dagdromen. Ik heb haar enkele malen ons moeder daarover horen vertellen

Veel veel later, toen zus M. psychisch erg labiel werd en nu en dan in de Paets verbeef, maakte ons moeder zich erge zorgen en ze zei eens tegen me: als Marian vindt dat ze een rot-moeder heeft moet dat kunnen en moet ze het oplossen. Ik vertelde dat eens aan Marian door, die er wat zenuwachtig om lachte, immers, zoiets is moeilijk door zijn tegenstrijdigheid weet niet kan nie uitlegge

tot zo ver 7-7-2019