Brief aan de vader 2

Ik begon mijn vorige brief met de eerste regels uit die brief van Franz Kafka. In zijn werk herkende ik het bedreigend gevoel van onbekende machten waaronder ik gebukt ging. Ik las het Proces en Het Slot tijdens de pauzes van het vakantiewerk dat u bij uw eigen werkgever, de DSM, voor mij regelde. Verschrikkelijk werk, in zwaveldampen, in het kille licht van de lampjes van een spookjeskasteel. Later las ik thuis boeken óver Kafka, gestolen uit de bibliotheken waarin ik stage liep. Ik las ze, gezeten aan dezelfde tafel als u. Toen ik op de Bibliotheekacademie voor Duitse letterkunde een boekbespreking moest maken koos ik voor de Brief aan den Vater, met die beginregels waarmee ik mijn vorige brief opende. Furcht vor Dir… Ik wist niet precies waarom ik zo bang voor u was. Doodsbang, net als mijn broer, zo vertelde die me later eens. Ik leverde een waardeloze boekbespreking af, een zonder enige diepgang of inzicht in wat dan ook; ik leefde met een afgevlakt gevoel, een nevelige geest, een afgeklemd middenrif. Maar ik wist heel vaag dat er ‘iets’ speelde tussen u en mij, waardoor we elkaar niet lang in de ogen konden kijken, want ú zou bang en dan woedend worden, en dan zou ík bang worden. Ik had het gebeurde verdrongen. U heeft zelf wél altijd geweten waarom het ging, besef ik nu, en u zocht manieren om nader tot elkaar te komen. Samen naar de nachtfilm op de Duitse zender kijken was zo’n manier. Terwijl moeder in bed lag en op de vloer bonsde om ons te manen naar bed te gaan. Ik hoorde haar een keer tegen u zeggen: ‘wat heeft dit nou voor zin.

Verrek, ik merk nu dat ik je weer keurig vousvoyeer…

Als we in de huiskamer zaten tv te kijken probeerde ik wel eens met de benen over elkaar geslagen te zitten. Dat lukte nét, met die vastzittende liezen van me. Maar ook probeerde ik ‘mannelijker’ te zitten, door een been met de enkel op de knie van de ander te laten rusten. Dan voelde ik me bekeken door jou, dan voelde ik gevaar want dan ‘provoceerde’ ik u naar mijn gevoel, dan had ik het gevoel iets onder de aandacht te brengen, te onthullen wat geheim moest blijven, al wist ik niet wat of waarom. Nu weet ik dat het ging om zichtbaar maken van de ‘plaats delict’: mijn kruis (ik had zojuist per abuis ‘ontlullen’ geschreven, en nu ik ‘per abuis’ heb gebruikt herinner ik me dat jij die uitdrukking zelf vaak gebruikte, bijvoorbeeld als je je tot mij richtte in de derde persoonsvorm en zei ‘nou, is je vader nou zó abuis?’). Ik wist toen wel dat u zou zien dat deze houding mij eigenlijk niet lukte, dat ik hem quasi ontspannen volhield en dat u me daarom geen man zou vinden, zo vulde ik dat toen in..

Het had sowieso al aardig op mij ingehakt dat u een keer, toen u mij zag staan in de badkuip, met dédain uw neus optrok en smaalde: ‘meisjesbillen…’ (Hoe krijg jij in vredesnaam het in je hoofd zoiets tegen je kleine jongen te zeggen??!!! En nog aparter: zo’n tien jaar later, toen ik een jaar of zeventien was en ik me na het baden stond af te drogen, ging opeens de badkamerdeur open en daar stond jij, naast je vrouw, de het initiatief hiertoe genomen hebbende vader- en zoon- opvoedster, en mijn moeder zegt: ‘papa is jaloers op jouw mooie lichaam. Jij staat ernaast met verlegen, welwillend glanzende ogen van ja te knikken.)

Op zekere leeftijd ruilde ik mijn slaapkamer in voor die van de zussen, die inmiddels het huis hadden verlaten. Ik lag in bed, met mijn vlak tegen elkaar gedrukte handen tussen mijn binnenste dijbenen geklemd, mijn adductor longus in een soort spasme (zo heb ik, besef ik nu ik terugblik, dus jaren lang gelegen).

Mijn moeder zag het, toen ze mijn bed bezocht en laken en deken weg trok om mij beter in te stoppen, met een moederlijk geruststellende glimlach trok zij mijn handen weg. Ik ben die mij altijd bijgebleven herinnering door de jaren heen gaan invullen als een ingreep tegen verboden ‘zelfbevlekking,’ maar ik herinner me nu ook dat ik destijds twijfelde over de reden van haar ingreep, ik voelde dat er een mogelijke andere reden was, maar wist niet welke. Dat weet ik nu inmiddels wél. Je zou, in tegenspraak tot wat ik eerder schreef, kunnen stellen dat de herinnering aan uw uit frustratie geboren wangedrag voor een tweede maal, weerom zonder woorden, tussen moeder en mij in gedachten werd gedeeld, althans…door mij zo half en half.

Tot zover, ik schrijf je binnenkort weer.

Ik hou van je, altijd gedaan. Bij je dood was ik ontroostbaar.

 

De adolescentie

Je vindt jezelf in je dunne jas dappere dichter

der levensangst, draagt doorlopend deze regel

die niet lopen wil voor je uit, herhaalt, herschikt

de doodgeboren woorden – voelt ongeschikt.

Je wou, je was zo’n echte poète maudit,

zo’n doorrookte, decadente fransoos, aan

syfilis en absint geniaal ten gronde gaand.

Dan wel voorzichtig, en maar voor een poos.

 

Brief aan de vader 1

Liebster Vater,

Du hast mich letzthin einmal gefragt, warum ich behaupte, ich hätte Furcht vor Dir. Ich wubte Dir, wie gewöhnlich, nichts zu antworten, zum Teil eben aus der Furcht, die ich vor Dir habe, zum Teil deshalb, weil zur Begründung dieser Furcht zu viele Einzelheiten gehören, als daβ ich sie im Reden halbwegs zusammenhalten könnte. (Franz Kafka; Brief an den Vater)

Hee, ouwe! Het is 32 jaar geleden dat je je laatste adem uitblies in een ziekenhuisbed in Heerlen, míjn geboorteplaats. Met een bijna onhoorbare laatste zucht ging je, laatste van een ademhaling die in de laatste dagen steeds verder was afgezwakt, een futiel zuchtje, dat ik nu nog steeds meen te kunnen horen, lieve pa, gefrustreerde eikel. Bij je sterfbed waakte ik met mijn zus, lezend in Bordewijks ‘Bint,’ hopend dat je het nog even zou volhouden tot ik het uit had.

Nu je deze eerste zinnen gelezen hebt, ben je uitzinnig van woede, want ik heb je aangesproken met ‘ouwe,’ en ik heb je getutoyeerd, zoals mijn klasgenoten bijna allemaal probleemloos deden bij hun eigen vader, en dat ‘gefrustreerde eikel’ voegde ik op het laatste moment toe. Til daar niet te zwaar aan. Ik til ook niet zwaar aan die drie keer dat je over mij tegen je echtgenote (misprijzend naar mij toe aangeduid met ‘je moeder’) uitriep: ‘die jongen kan ook werkelijk helemaal niéts!’

Terwijl ik dit schrijf is de Rotterdamse straat waarin ik woon spookachtig stil. Stil als de straten van mijn jeugd in dat vermaledijde Geleen konden zijn. Dat zit zo: er heerst een pandemie, een virus plaagt de wereld, en vrijwel overal heerst een Lochdown, zo noemen ze het. Op slot…maar ik lijk juist open te gaan, en alle oude angst opnieuw te voelen. En ik schrijf dit met mijn dijbenen aaneen gedrukt, zoals ik ook deed als ik met mama en jou aan de eettafel zat, je blik vermijdend, mijn voeten stevig op de grond geplaatst bij elke lepel soep die ik naar mijn mond bracht, opdat mijn hand niet zou trillen. Van moeder moesten we de linkerhand op tafel leggen. Vanuit mijn ooghoek zag ik de jouwe daar liggen als een vuist, je balde die zo hard dat de knokkels zich door de huid aftekenden in de gelig witte kleur van de gewrichten van de kippenpootjes die we aten. Wat afwisselend angst of ergernis was, moest verborgen blijven op mijn gezicht, dus sloeg ik het op in de gekromde tenen in mijn sandalen – dat waren weliswaar open schoenen maar onder tafel onzichtbaar – of door mijn billen samen te knijpen. Maar vooral hield ik altijd mijn liezen aangespannen. Weet je hoe dat komt? Ja, natuurlijk weet jij dat.

Wat een geweldige pa was je ook! (dit is een vorm van ironie) Toen ik rond mijn 33ste – jij was toen nog niet lang geleden gestorven – yogales volgde bij Charles Hond, kwam je geest elke keer aan het einde van de les, als we op de vloer lagen te ontspannen, je over me heen buigen. Weet je nog? Het was haast levensecht. Ik lag tussen de andere cursisten op mijn rubberen matje de ontspanning na de zware oefeningen te ondergaan. Charles had het licht gedimd en liep als de kalmte zelve tussen ons door en zei af en toe wat: ‘voel de zwaarte van je lichaam op de grond,’…’als je je tong tegen je verhemelte aangedrukt houd, laat dan los’ De ademstiltes tussen het uit- en inademen waren de diepste belevingsmomenten. En op het eind van elke les gebeurde het, elke week opnieuw. Levensecht leek het, zoals je je dan over me heen boog, en dan verscheen uit the singing detective de vogelverschrikker die zong: you lose the bessest pal you’ve ever had.

Charles probeerde mijn versteende liezen op alle mogelijke manieren los te krijgen, ook door er warme rubberen kruiken tegen aan te leggen, maar het lukte niet. En zelf had ik het idee dat áls het me zou lukken, ik in een soort psychose zou geraken. Hij had dat op gegeven moment wel door; toen een keer een arrogante leerling van hem mij wilde dwingen, hield hij deze tegen met waarschuwend gebaren. Ik had toen nog geen idee waar het over ging.

Man met ballen. Hoe wordt je dat, als je je ballen moet beschermen tegen je eigen vader? En niet alleen letterlijk, Japio! Waar waren míjn ballen toen jij ze had om, toen je je eigen dochters niet meer herkende, te proberen ze te versieren, niet gehinderd door enige scrupules in je demente hersens? Eerst speelde je casanova tegen je oudste dochter I. Maar toen de aantrekkelijker bevonden dochter G. de kamer binnenkwam verschoof je aandacht onmiddellijk naar haar. Zij reageerde wel luchtig en grappig, moet ik zeggen, lachend riep ze: ‘Maar pa, ik ben je dochter!’ ‘Ja ja, haha, dat is een goeie!’ reageerde je. En toen kwam die vernietigende blik naar mij, de zogenaamde concurrent. Mijn ballen verschrompelden tot niks, de diepst mogelijke minderwaardigheid bekroop me, ik kromp ineen. Je nam het waar en wat een schampere grijns gaf je me in je ‘overwinning’ op die kneus zonder ballen.

Dat waren nou de ballen die jij als diep gefrustreerd weekdier kwam bevoelen toen ik, een kind, in bed lag.

Als je zo geruisloos mogelijk de trap omhoog sloop, dekte ik mijn geslachtsdeel af met mijn handen, die ik tussen mijn aangespannen liezen zo stevig mogelijk tegen elkaar klemde. Ik reguleerde mijn ademhaling zo dat hij vrijwel onhoorbaar en onzichtbaar was. Ik hield me als het ware dood.

Volgens mij is het maar een of twee keer gebeurd. De keren erna kwam je wel nog mijn slaapkamer binnen, zogenaamd iets zoekend in het bureau, vechtend tegen je aandrang, dan hoorde ik je ‘nee, nee’ tegen jezelf zeggen.

En elke volgende avond zou moeder mij weer toestoppen in bed, dan spande ze, ter bescherming, laken en deken zo strak mogelijk over mij heen, verstopte ze mij voor jou. Dan tekende haar duim nog een kruisje op mijn voorhoofd, om mijn zogenaamde engelbewaarder op te roepen over mij te waken.

Op een van zulke avonden zei ze: ‘het liefste deed ik ook nog de snelbinders over je heen.’ Toen besefte ik dat zij wist wat zich in huis afspeelde. Ik legde een uitdrukking van onderlinge verstandhouding in mijn ogen, en die beantwoordde ze op dezelfde wijze. Nadien is het nooit meer tussen haar en mij ter sprake gekomen. Mijn moeder was van onder het tapijt vegen, zij het na maatregelen te hebben getroffen.

Hebben jullie er eigenlijk onderling wél over gepraat, overjarige frusto die je bent? Ik weet wel zeker van ja, waarbij ik me afvraag hoe jij daar dan bij zat, hoe voelde je je dan, lulhannes? Daar heb ik het de volgende keer nog wel over.

Maar eerst vertel ik wat ik nog maar kort geleden heb ontdekt: die samengeknepen liezen, dat naar achteren gedrukt houden van mijn kruis, waardoor ik vrouwen wel vaker, terwijl ze met duim en wijsvinger 1 of 2 cm aanduidden, hoorde zeggen: ‘zó’n klein piemeltje,’ dat komt niet door al die de verkrachters die me in mijn reet en mijn mond neukten, zoals ik de afgelopen kwart eeuw heb gedacht, nee, dat komt door joú. godverdomme!

Weet je, ik had over alles een boek willen schrijven, zo volledig mogelijk zijnd, maar ik heb het opgegeven. Maar ik moet het evengoed wel even kwijt, het onder woorden brengen om mezelf te leren begrijpen. Taal is bewustzijn.

‘Sorry’ dat ik je in deze brief getutoyeerd heb, grmpf! En ik heb ook één keer gevloekt (word je nu weer uitzinnig van woede?)

Nog steeds met oprechte liefde, nog steeds ondermaans verblijvend, etc…tot schrijfs.

 

Droom 16-10-2020

De eerste voorstelling van het openluchttheaterstuk in Schiedam lijkt spoedig aan te vangen. De kade van de Lange haven stroomt langzaam vol toeschouwers die elkaar opzoeken en samenklonteren tot kleine groepjes. Ouderwetse stoomvaartuigen bevaren de Lange haven, hun chaotisch navigeren gaat gepaard met omstandig en schreeuwerig overleg en druk armgebaar. Een tafereel in grijstonen, lijkend op een paranormale waarneming. Een in geïnkte maar slordig afgeslagen etsplaat in beweging, wemelend van de handtoon-vegen die flarden rook en stoom gaan voorstellen,

Tussen de toeschouwers op de kade herken ik medespelers, maar er lijkt hun weinig aan gelegen om zich voor hun rol op te gaan maken, ontspannen staan ze met elkaar te keuvelen.

Zus M. loopt aan, zij is blijkbaar de producente. Ze zegt, ‘ik kan er vandaag helaas niet bij zijn, maar ik heb alle vertrouwen in een geslaagde voorstelling.’ Na die woorden verdwijnt ze schielijk. Waarom? Heeft ze eigenlijk geen vertrouwen in haar productie en wil ze het gezichtsverlies niet meemaken? Of wil ze misschien míjn gezichtsverlies niet meemaken?

Ik zou best wel een lekkere cappuccino lusten en stap café-restaurant ’t Paard binnen. Het vertrouwde interieur is veranderd in dat van een Duitse Bierstube. Het is er helemaal leeg, op Pim na. Hij staat geposteerd achter zo’n ontvangstbalie die je wel bij recepties van hotels aantreft. Als ik mijn bestelling heb geplaatst zwijgt hij. Onbewogen blijven zijn ogen op mij gericht. Dan dringt het tot mij door: corona…wegens corona is de zaak gesloten. Ik vertrek.

Even later keer ik terug om te informeren naar de mogelijkheid om af te halen. ‘Je hebt toch vast wel wegwerpbekertjes?’ informeer ik aanmoedigend. Maar weer die zwijgzame blik… Pim, de snel beledigde en altijd onverzoenbare Pim… Ik wil beginnen over zijn zoon, die heeft alle contact met hem verbroken, wil daarmee zeggen dat dus de tekortkomingen bij hém liggen. Maar ik zie ervan af – het zal geen nut hebben en bovendien zou het onsympathiek zijn. Ik taai af.

Intussen hebben de zenuwen bezit van mij genomen. Want wanneer moet ik op het toneel verschijnen? Wat is de cue? Hoe gaat eigenlijk mijn tekst? En hoe heet mijn personage, wie speel ik in vredesnaam? Ik weet helemaal niets. Ik heb het script nooit onder ogen gekregen. Ik heb geen repetities bijgewoond. En toch rekent men op mij. Rondom staan verscheidene medespelers, allen met hetzelfde blauwe cahier in hun handen, maar bij navraag, en ik heb het ook bij een van kunnen inkijken, blijkt dat niet het script te zijn er staan enkel onbegrijpelijke technische aanwijzingen in over de voorgeschreven bewegingen van de boten op het water, een soort choreografie.

Ik sta voor het voormalige huis van Francois Haverschmidt en probeer een gesprekje te beginnen met een klein groepje mij onbekende vrouwen. Zij hebben daar geen zin in, ze zijn kortaf, bits, en keuren me geen blik waardig. Ik probeer me niet uit het lood te laten slaan, trek mijn pakje Samson uit de kontzak om quasi ontspannen een shagje te draaien. Een man komt vlak voor mijn neus staan, met zijn rug naar mij toegekeerd. Hij ontneemt me het zicht op de vrouwen. Ik doe een stap zijwaarts en zie dat deze nu zéér geïnteresseerd zijn in hém. Met hitsige ogen wedijveren ze met elkaar om aandacht van de bink. Uit de bink zijn kontzak steekt een homp stopverf. Terwijl ik met twee vingers in mijn pakje shag duik om er een pluk tabak uit te nemen neem ik quasi per ongeluk een gedeelte van die stopverf mee. Boos draait de man zich om. Hij ziet er sterk en gevaarlijk uit. Als ik heel horig en nederig uitleg hoe het kwam ziet hij af van verdere bemoeienis met me.

Ik vang uit het gesprek op dat het komende toneelstuk helemaal niet in Schiedam wordt opgevoerd maar in Rotterdam, en dat dit slechts een try-out is voor de boten die daarin als bewegend decor zullen fungeren.

Ik word wakker.

Dromen vloeien gedeeltelijk voort uit denkrestanten van de voorbije dag – weliswaar gedelete maar nog niet van de schijf verwijderde verbindingen van neuronen. O, veel verdriet doorvoert elke dendriet. Meestal kan ik scènes uit mijn dromen achteraf naar die daagse gedachten terug herleiden, maar niet déze keer.

Ik heb twee en een halve keer meegespeeld in producties van het Schiedams Culuurhistorisch Amateurtheater, en in twee producties van het Rotterdams Centrum voor Theater, tegenwoordig Babel geheten. Maar dat was eind vorige eeuw. Ik kan me niet herinneren dat ik er deze dag in gedachten mee ben bezig geweest.

Over het Centrum voor Theater heb ik af en toe een vrijwel identieke, terugkerende droom, waarin ik halverwege de repetitieperiode kom vragen of ik mag meedoen, en dat mag, ik krijg een klein rolletje toebedeeld. Maar vervolgens laat ik weken lang verstek gaan. En bezoek dan tóch nog een keer de repetitie, waarbij mijn langdurige afwezigheid mij zowaar wordt vergeven. Maar dan laat ik me wéér niet meer zien, om uiteindelijk tijdens de première tóch mee te spelen. Het gezelschap neemt mij waar als een diffuse verschijning, waarvan men niet weet of zij werkelijkheid is of trompe l’oeil, en ook ikzelf verkeer in het ongewisse, ik figureer zoals men mij vaak in real life meemaakt, waarbij men zich afvraagt: is hij er wél of is hij er niét. En die hij, dat ben ik dan.

En altijd glijd ik van een lange, spiraalvormige glijbaan, in steeds diezelfde droom, die ophoudt wanneer ik aan het eind van de glijbaan gekomen met een bons op de harde grond beland en wakker word in mijn zacht bed.

 

Levity Peters over Sis Matthé

Levity Peters  bespreking van ‘Persoonlijk geraakt,’ een dichtbundel van Sis Matthé, begint met onduidelijke, weinig verhelderende, wat mij betreft irrelevante opmerkingen over waaraan hij moest denken toen hij de bundel las. Aantekeningen over ‘kitsch,’ over het in elk groot kunstwerk balanceren op het randje daarvan, en over een vriend die het daarmee eens is.

Dat doet mij mezelf eerst afvragen: wat is kitsch, dat begrip dat ik zelf ook vaak hanteer? Ik meen dat het in de oorspronkelijke betekenis gaat om namaak, niet authentiek, glad en sentimenteel, niet voortkomend uit een doorleefd innerlijk beleven, schmieren, effectbejag…

Het postmodernisme (ook zo’n lekker bekkend maar diffuus, moeilijk af te bakenen begrip) heeft kitsch, en daarmee camp weer gedeeltelijk salonfähig gemaakt, al dan niet met een ironische bijklank, wat niet in alle gevallen een gelukkige ontwikkeling is.

Kitsch, het blijft een moeilijk te omschrijven maar voor een esthetisch gevoelig persoon (jawel, een subjectieve, ‘elitaire’ rechter…) gemakkelijk herkenbaar fenomeen.

Voor mij bijvoorbeeld zijn de foto’s van recensent Levity Peters zélve kitsch en niet zo’n beetje ook: vér over het randje, als er al spráke is van een randje. En wat ik van zijn poëzie heb gelezen waren onbeduidende prozaïsche, clichématige regels, versneden tot korte,  hortend over het papier afdalende woordgroepjes, in een klaarblijkelijk pogen om bij de lezer binnen te dringen en ontroering op te wekken. Echter, op deze wijze maak je wel typografisch lángere, maar kwalitatief geen bétere gedichten. Het lezen ervan is alsof je achter mekaar kleine smaakloze hapjes naar binnen werkt en daar veel lucht bij tussendoor slikt – je krijgt er de hik van. Een van de effecten van poëzie doorgaans kenmerkende opbouw in versregels, is dat dit het lezen vertraagt, zodat klank en betekenis beter tot je doordringen, maar als er amper klank of betekenis in zit ontaardt het een genante vertoning, vooral als de dichter er bij zijn voordracht ook nog veelbetekenend het publiek bij aankijkt.

Peters propageert narratieve poëzie en stelt zich te weer tegen taalconstructies die de emotionele overdracht in de weg staan, en daar ga ik graag in mee – aardig wat (autonome) poëzie lijdt eraan – maar zelf maakt hij er van de weeromstuit een potje en een slappe hap van.

Als het over kitsch gaat haalt hij de 5de symfonie van Shostakovitch – die balanceert op het randje daarvan. Ikzelf vind het een prachtsymfonie die je doorheen alle staten van menselijke emoties voert. Wie in zijn leven de wanhoop heeft gekend, in een buitenwereld die geen werkelijke interesse toont en ‘kop dicht en kop op!’-eisen aan je stelt, die ervaart de dramatiek of de zich onrustig roerende berusting niet als overdreven, De her en der schrille, gedecreteerde opgewektheid kunnen wel ironische sneren naar vadertje Stalin of welke opvoedkundige decretenverstrekker dan ook, maar ik vind het indringend! Ben ik nu evenzo van goede smaak gespeend als de besnorde dictator? Het heeft mij altijd verbaasd: nu Stalin krijgt voorgeschoteld wat hij eiste, vinden wij het ook prachtig, of we de achtergrond en de ironie nu wel of niet (her)kennen is blijkbaar niet van belang – onze smaakpapillen ondergáán de muziék.

Waarom heb ik het hier eigenlijk over? O ja, omdat de recensent erover begon.

Wat diepen Peters en zijn vriend allemaal nog meer op alvorens de werkelijke recensie begint? Dat Nijhoff de laatste woorden ‘ik weet het niet,’ uit zijn gedicht ‘Impasse’ versleutelde tot (ik begrijp het gebruik van het woord hier niet, ik neem aan dat hij bedoelt: veranderde in) ‘een nieuw bruiloftslied,’ is een tussenstap in de chronologie van Nijhoffs onophoudelijke bewerkingen. ‘Ik weet het niet’ komt later weer terug in de definitieve versie. Daarbij vind ook ik het einde ‘ik weet het niet’ sterker dan het taalkundig merkwaardige ‘een nieuw bruiloftslied,’ maar daarmee is het laatste nog niet echt slecht en beslist geen kitsch.

Waarom ‘De vier jaargetijden’ van Matthijs Röling kunst zouden zijn en die van Pyke Koch kitsch, is mij een volslagen raadsel.

Maar laten we de link tussen de inleiding en de bespreking van Mathhés dichtbundel oppakken, of juist links laten liggen, en naar de bespreking zélf gaan.

‘De manier waarop Matthé schrijft leent zich voor kitsch…’

Ontaardt snel in kitsch, zo zou ik het formuleren. Ja, elke gevoelsuiting kan ontaarden in kitsch. Door overdrijving, zelfmedelijden, vervalsing inderdaad, of door gebrek aan historische bagage (‘dit is al zo vaak, tot uit den treure toe zo gezegd, de metaforen zijn zó versleten, dat de zeggingskracht verloren is gegaan, nieuwe woorden en beelden moeten worden gevonden’)

Dan trapt Peters een open deur in aangaande het ‘product’ van de kunstenaar.

Maar merkt raak op: ‘Het duurt soms even voordat de boodschap binnenkomt, maar dan blijkt hij zich al te hebben vastgezet. Het gevoel loopt op de ratio vooruit, en dat is de kracht van de gedichten…, ‘ ja, inderdaad is dat een magische kracht, maar of het voor de gedichten van Mathé opgaat? De twee geciteerde gedichten kunnen mij niet bekoren, en als ik bij lezing van het laatste gedicht bij de eindregel ‘en al die tijd/ keek niemand naar de bloemen,’ aankom, zak ik door mijn stoel. Het toppunt van kitsch!! Je moet maar durven, dat is waar.

Is het gedicht in de ogen van Peters door deze draak van een regel een groot kunstwerk geworden? Nee, natuurlijk, dit is een wat flauwe opmerking van me, maar een goed of redelijk goed kunstwerk is het evenmin. Meer iets om meteen weer te vergeten, tenzij je word achtervolgd door het verlangen, of de obsessieve compulsie, om de tekst te begrijpen.

Maar daar heb ik geen last van – deze gedichten nodigen mij daar niet toe uit.

 

Over veldjes, circusleeuwen, priesterschap

In het veldje bij Albert Heijn heerste een heuse sprinkhanenplaag, net als in de Bijbel, met Mozes en de Egyptenaren en zo, wel niet zo grootschalig als dáár toen, maar evengoed alle reden tot zorg.

Robbie had de plaag ontdekt en ons ingelicht. Nu waren we heldhaftig – gemobiliseerd, want op onze autopetten – op weg naar de plaagplaats. Robbie en Johnny met hun tennisrackets, ik met de bladluisverdelgingsspuit van mijn moeder. Het vervolg weet ik niet meer.

Decennia later zag ik dezelfde spuit terug in de handen van de Godfather, even voor deze een hartaanval zou krijgen. Mijn vader had eveneens een hartaanval gehad, maar deze overleefd. Niettemin zag ik in verbeelding hém in de scène terug, en het raakte mij diep. De identificatie werd ook gestimuleerd doordat Don Corleone vlak voor zijn dood dezelfde grap had uitgehaald als mijn vader vroeger soms deed: hij sneed met een mes in een kwart van een sinaasappelschil zogenaamde tanden en plaatste dat voorin zijn mond. Mijn vader ontblootte dan het soort gebit dat wij ‘fietsenrek’ noemden. Overigens had hij dat in werkelijkheid óók. En hij had het genetisch aan zijn kinderen overgedragen.

Geleen had verscheidene, door gras, brandnetel en ‘onkruid’ overwoekerde open plekken die we veldjes noemden. Schuin tegenover de Hanenhof, op de hoek van de Salmstraat en de Groenstraat, lag er óók een. Wanneer circus Boltini de plaats aandeed streek het dáár neer.

We doken met onze hoofden onder het zeil van de stallen en aanschouwden met verbazing het repetitief sproeien van kapucijners uit kamelenkonten, het dof neerploffen van olifantenballen waaruit sprietjes stro staken. Soms leek het alsof hun ogen, gevaarlijk donkerbruin als die van mijn vader, schichtig achterwaarts schoten om ons in de gaten te houden. De olifanten zaten met één achterpoot aan een rammelende ketting vast, wat mij gerust stelde want ik had anders misschien een dreun tegen mijn kinnenbakkes gekregen.

De volgende dag nam mijn zus mij mee naar de voorstelling. De circuspiste lag als een stralende zon beneden voor ons. De acrobatiek, hoog in de de tent, was gaande. De vrouwen die omhoog klommen hadden betoverend mooie billen, en ik dacht: die zou ik later, als ik groot ben, willen kunnen aanraken, strelen, ook al zou mijn moeder dat streng afkeuren, maar dat verlangen houd ik mooi voor mijzelf. Tot op de dag van vandaag keert de herinnering aan die befaamde billen nu en dan terug, ook die keer dat ik die van voormalig danseres D. in het RTC bekeek, toen ze hoog op een soort podium stond, of die van vriendin N. mocht ‘bezitten,’ zij was eveneens danseres geweest.

Maar hoe oud was ik toentertijd? Toch zeker te jong om seksuele begeerte te kennen? Misschien verwar ik de herinnering met een latere. Alhoewel…

De koorddanser balanceerde met zijn stok op het slappe koord, terwijl het publiek gespannen de adem inhield. Opeens begon hij te wankelen. Hij herstelde zich maar wankelde opnieuw en viel naar beneden. In de tent klonk verschrikt gegil. De man bleef doodstil liggen in het midden van de stralende zon…

Enkelen snelden naar hem toe en droegen hem weg. De nerveuze circusdirecteur maande snel het orkest om de muziek in te zetten. Zij gehoorzaamden onmiddellijk met trommelgeroffel en trompetgeschal.

Alsof er niets gebeurd was… ‘The show most go on!,’ daar had ik al van gehoord, maar hier drong zijn verregaande, macabere betekenis tot mij door.

De volgende dag wees mijn zus mij op een bericht in de ‘Nieuwe Limburger.’ De koorddanser was dood.

Ik heb geprobeerd te achterhalen in welke tijd zich dit moet hebben afgespeeld, maar vond niets terug op internet. Wel kwam ik een krantenberichtje tegen over het uitstapje van enkele leeuwen nabij ons huis. Die ben ik toen niet tegengekomen.

Verder was er het ‘brandweerveldje,’ vlakbij onze school, naast het ommuurde kerkhof. We gaven het die naam omdat ook de brandweerkazerne eraan gelegen was. Het was een hobbelig terrein met kuilen waarin je je goed kon verbergen bij verstoppertje spelen. Of rovertje. Rovers namen iemand gevangen. Als ík dat was liep ik gedwee mee tussen Robbie en Jo, die me stevig bij de arm vasthielden, om, zodra ze hun qui vive hadden laten varen, mij onverwacht uit hun greep los te worstelen. Ik was daar erg goed in, mede doordat ik groter was dan de twee. Ik beleefde erin een groot genoegen.

(Decennia later zou ik, na een handgemeen met Stan S., door twee mannen in bedwang worden gehouden, en daar tot mijn eigen verbazing van genieten, alsof zij het uit liefde deden. Vriendin N. had het tot haar schrik en verontrusting opgemerkt. De twee trokken er verachtend hun neus voor op, wat ik kon begrijpen. De vriend van een vriendin van haar (het naaktmodel van de Haagse Vrije Academie met de keihard uitziende borsten) zag blijkbaar kans schoon om een frustratie op mij af te reageren en begon met zijn vuisten op mijn weerloze buik en borst in te slaan. Mijn twee cipiers geboden hem daarmee te stoppen.

Gedurende de weken erna kon ik ochtends niet uit bed overeind komen. Gekneusde ribben, heb ik wel eens gehoord, zijn pijnlijker dan gebrokene.

Dit stukje had eigenlijk de opzet een lichte en vrolijke nostalgische memory tour door mijn relatief onbekommerde eerste negen levensjaren te zijn. Toen de Beatles er waren, en vriendjes, met wie ik de Littlebeats oprichtte, ook al kon geen van ons een instrument bespelen. Ik schreef ons eerste en enige, nooit uitgevoerde nummer, met de aansprekende titel ‘Baby baby Balle balle.’ Ik wilde eigenlijk John Lennon zijn (dat fijnbesneden gezicht, die amandelvormige ogen….) maar vond mezelf daar niet knap genoeg voor en gaf de rol aan Johnny, die immers zijn voornaam al mee had. Robbie, met zijn zachte bruine ogen was dan Paul McCartney en ik werd dus maar Ringo (wie was eigenlijk George Harrison?). Ik had mijn oudere zussen horen zeggen dat Ringo, niet de knapste, wel de áárdigste van het viertal was, dus dat verzachtte enigszins. Hoewel mijn wantrouwige intuïtie mij influisterde dat die gedeelde opvatting ook verdacht was, want mogelijk ingegeven door afwijzing door knappere jongens.

Om mij het drummen enigszins eigen te maken mocht ik in de bijkeuken met houten pollepels op mijn moeders pannen slaan, maar al vrij snel nam ze die weer in beslag. ‘Ik ben ook gek dat ik mijn mooie, dure pannen weggeef,’ siste ze. Ik voelde mij opeens een vreemde voor haar.

Een nostalgische tour dus, door de onbekommerde tijd, bijvoorbeeld de periode waarin ik zo blij was met mijn eerste singletje ‘If I fell,’ dat ik van mijn ouders had gekregen. Niet lang daarna verscheen ‘Help.’ Het klonk in mijn oren op de ochtend na de fatale gebeurtenis, liggend in bed met een in vertwijfeling opengesperde mond waar geen geluid uit kwam. ‘Wenn I was younger, so much younger than today, i never needed anybody’s help in any way. But now these days are gone…’

Ik dacht: ‘ik ben veel te jong hiervoor…’ En ik dacht: ‘het moest toch allemaal nog maar net gaan beginnen?’

‘Al vóór de slagen geslagen,’ ging ik het in de loop der tijd voor mijzelf noemen. De toekomstige slagen, die ik behoorde aan te gaan om sterk en gezond op te groeien, zou ik angstig uit de weg gaan, Om mij tegen spot en hoon van de buitenwereld te pantseren veinsde ik inertie, hield ik mezelf voor dat het niet van belang was, dat ik overal boven stond.

Zo werd ik de bange en vreemde jongen die alles uit de weg zou gaan. Die op den duur niet meer wist waardoor dat kwam. Hij overwoog, zo herinner ik me, het priesterschap. Als vlucht voor het leven.

 

Corona

Corona, de pandemie. Het virus lijkt op zo’n contactzeemijn met stekels, maar dan met heel veel van die stekels, spikes geheten. Daarmee dringen ze de cellen van de gastheer binnen. (‘Mag ik uw jas aannemen?’)

Nooit gedacht ooit een pandemie te zullen meemaken. Griezelige, ‘onwezenlijke’ tijd. Onwezenlijk in de betekenis van ‘niet echt lijkend,’ je weet wel, schrijver dezes, net als vroeger, en nog heel lang daarna, en nu nog steeds.

Ik kijk naar buiten en denk: de straten zijn nu net zo bedreigend en onwezenlijk voor hén als ze vroeger voor míj waren, en eigenlijk nog steeds zijn.

Maar zíj kunnen er met elkaar over praten, dat is het grote verschil.

In deze tijd één zijn, jaja…

Tegelijkertijd begin ik het wezenlijke in mijzélf weer te voelen, dankzij de stilte rondom mijn woning. Stilte die mijn oren de rust en mijn ogen weer de kost geeft. De rumoerige trams zijn sterk uitgedund en alle andere geluiden zijn vrijwel verdwenen. Mijn opgetrokken schouders zakken ontspannen omlaag. Opeens beleef ik intens mijn interieur, en het interieur van mijn woning. In dat ontspannen gevoel zie ik weer de tekeningen aan de muur (ik wist niet eens meer dat ze daar hangen), de gesoldeerde objecten, ik zie álle dingen in mijn kamer, in volle visuele beleving ontmoet ik ze, op anderhalve meter afstand (maar dat is toeval). Wat een aangename binnenwereld, wat een vredigheid, wat een genot voor de man die hier al meer dan dertig jaar verkeerd woont. Ik ga erdoor vanzelf dit schrijven, al zijn deze gedachten niet interessant voor een ander, maar dat is het meeste op facebook niet.

Die witwastent Doner kebab tegenover mijn huis was één dag gesloten, wat me bevrijdde van zijn gore, drekkige neonlichten, maar de volgende dag beseften ze daar open te mogen blijven voor ‘afhalen,’ dus met de stoelen en tafels aan de kant draait Doner weer verder, nog steeds zonder trema.

‘ik ga niet op zoek naar iets / dat niet op zoek is naar mij’. is een regel uit een gedicht van Asha Karami’s bundel Godface. Hans Puper attendeerde mij op haar in een positieve bespreking in Meander. https://meandermagazine.nl/2019/12/asha-karami-godface/ Over haar gedichten zegt hij: ‘een enkele keer zelfs zijn ze nauwelijks te begrijpen, maar voel je ze wel aan’ of Het is zo’n gedicht waarbij rationeel lezen weinig oplevert , maar waarvan je weet dat het klopt.’

Daarna vond ik een korte bespreking door Arjan Peters van háár bundel, en een van Eva Gerlach. https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/je-hoeft-niet-alle-poezie-te-begrijpen~bc90c9d7/ Over de laatste zegt hij: ‘ik moet bekennen de tekst niet te begrijpen, en dat dat de waardering in de weg staat.’ Daarna citeert hij regels uit een onbegrijpelijk gedicht van Karami:

dit is voor velen moeilijk

te begrijpen als je dit begrijpt

dan begrijp je het en als je het niet

begrijpt begrijp je het op een dag wel’

en sluit af met de ongetwijfeld ironisch bedoelde regel ‘zo stelde Asha Karami mij geheel gerust.’

Arjan Peters houdt niet zo van interessantdoenerij of van wat hij ziet als arrogantie, bij bijvoorbeeld Ilja L Pfeijffer of Harry Mulisch. (Over de laatste plaatste hij eens iets op Facebook, waarop ik reageerde met ‘hij (Mulisch) is dan ook onsterfelijk,’ waarop ik een like kreeg van hém, en – dat was de leukste – van dochter Frida Mulisch. Haar liefde voor haar vader is hartverwarmend)

Onbegrijpelijk… zoiets word ook wel eens gezegd over gedichten van Tonnus Oosterhoff: ‘ooit zullen we ze hopelijk begrijpen,’ maar dat heeft zijn waardering en de PC Hooftprijs niet in de weg gestaan.

Als een gedicht zijn betekenis niet (meteen) prijsgeeft kan je evengoed worden gepakt door de muziek van de woorden, door fraaie regels, rake beelden die uit het onbegrijpelijk geheel opspringen. Bij Oosterhoff gebeurt dat soms wel, soms niet.

Sommige dingen blijven voor mij onbegrijpelijk. Zo word verteld dat mondkapjes niet helpen tegen het virus, niettemin worden hemel en aarde bewogen om het tekort in de medische zorg aan te vullen, daar kan men natuurlijk geen afstand van patiënten houden. Maar kom niet aan met ‘ze sluiten niet 100 procent af dus het virus komt toch wel binnen.’ Op straat anderhalve meter afstand houden én mondkapjes dragen lijkt me extra veilig. Wellicht verandert het advies wanneer de kapjes weer ruim voorradig zijn.

Ik zag eens de film ‘The mist,’ althans het einde daarvan. In de overdramatisering van de huidige situatie moest ik daaraan denken: https://www.youtube.com/watch?v=ktqNNsVJhUE

In DWDD en op Solo’s facebookpagina kwam Camus’ ‘De pest’ ter sprake. Ik las het, of beter: worstelde mij er doorheen, gezeten aan de tafel waaraan ook mijn vader zat te lezen in avondblad ‘De Tijd’ of in zijn Reader’s Digest. Hij bemoeide zich niet met mijn lectuur, was niet nieuwsgierig naar wat ik las, al zal hij het in mijn afwezigheid misschien wel eens hebben ingekeken.

Op deze zonnige dag schenkt het keukenraam mij uitzicht op een schijnbaar onbekommerde lente. Er blinken ontluikende knopjes aan de bomen, het licht op de dingen glinstert als blingbling, enkele auto’s rijden glansrijk rond, paartjes lopen hand in hand, twee meisjes bekken mekaar op een wijze die ik nooit eerder in het openbaar heb gezien, moeders met kinderwagens, lachende mensen, steppende kinderen, een oude man met een wandelstok, en zo verder, dat ik denk: zouden ze afgelopen nacht een serum of vaccin hebben gevonden? Bijna ga ik googelen, ware het niet dat ik weet dat dit onzin is.

Als je boodschappen doet sta je er versteld van hoeveel mensen het anderhalve meter-voorschrift niet opvolgen. Ik zat een sigaretje te roken voor mijn huis en men passeerde mij rakelings. De teringmutsjes die met een mobieltje voor hun neus bijna tegen je aan botsen waren altijd al een plaag, maar nu heb ik helemáál zin om ze een klap te verkopen. Maar dan moet ik daarna extra goed mijn handen wassen – nee, ik neem het risico niet. Toen er eentje vlak langs me liep begon ik demonstratief hard te hoesten, maar dat drong niet tot haar door, zozeer ging zij op in haar wereldliteratuur.

Op mijn veelgelezen veelgeprezen influential, meningmakende & opinievormende fabookpagina, linkte ik voor de lezers met korte adem, om hen te doen lachen, te laten bewonderen, bevreemden etc. de: https://nl.wikipedia.org/wiki/Tzumprijs_voor_de_beste_literaire_zin

Zo amuseer ik i.e.g. mijzelf.

In EenVandaag beveelt Splinter Chabot ons boeken aan om door deze zware tijd heen te komen. Zoals? Nou, zoals Thomas Manns Dood in Venetië. ‘Dat je even héél ergens anders kan zijn en wat is dan beter dan het romantische décor van Venetië. Daar breekt, ik geloof de cholera uit maar de schrijver gaat de stad niet uit want hij is verliefd op een jongen en daarom blijft hij…’ Mag ik iets anders ajb? Dan lieverTonio Kröger, dát ga ik eens herlezen.

‘Het tenenkaasimperium’ zag ik nu voor het eerst, op troost-tv. Leuk. Ook de terugblik op het EK1988 was erg aangenaam, mede vanwege het zomerweer dat door het scherm heen de kamer verwarmde. Speculaties over de eventuele positieve invloed van de komende zomer hoor je niet meer. De wereldkaart toont dat het virus minder huishoudt op het nu zomers zuidelijk halfrond, maar of dat iets te betekenen heeft? Dunner bevolkte gebieden natuurlijk ook…grotere afstanden.

Ionica Smeets in de Volkskrant: Bij mij is de vraag niet of het glas halfvol of halfleeg is, maar of je eens wilt kijken hoe mooi dat glas eigenlijk is. En kijk nou, er zit ook nog wat in.

Kijk, das nou mooi, het is wars van het therapeutische gezeik over half volle of half lege glazen, zodat ik niet uit afkeer demonstratief het tweede gezichtspunt hoef uit te dragen. Er word gezegd dat kunst het leven leefbaar maakt, en dat is zo, althans voor mij. Het lijkt ook op wat psychiater Bram Bakker aanbeveelt: ga niet voor een queeste voor geluk.

Waar ik niet goed van word zijn de vele selfmade-filosofen die nu spreken over hoe nietig we nu eigenlijk blijken te zijn, waar we eerst…en dan komt er van alles over het economisch systeem, de cultuur, de wetenschap etc., waar we tot nu toe zo trots op waren maar zie nu eens…

Gaat er iets veranderen als de corona-crisis voorbij is? Ja, ik geloof dat na het in de banksector verdwijnen der bonussen het salaris verhoogd werd. M.a.w.: ik geloof er niets van. Ik leerde het begrip autarkie kennen, iets waar mijn ideeën al bij verkeerden n.a.v. de global warming, de co2-uitstoot, het internationale handelsverkeer met hun schepen en vliegtuigen op fossiele brandstof, CO2 uitstotend als de neten, kan die banaan uit Verweggistan ook in kassen worden verbouwd, dat soort misschien naïeve gedachten. Op zo schoon mogelijke energie natuurlijk. In China bestaan al dorpen die geheel hun eigen voedselproductie op zich nemen en wellicht ook energieopwekking dat weet ik niet.

Lage lonenlanden, verhoog uw lonen,

opdat het niet meer loont dat wij alles

van daar hierheen laten komen!

Inmiddels is de avond gevallen. De koplampen van een auto schijnen mijn keuken in. Bij nadere beschouwing blijken het de lichten van twee naast elkaar stilstaande motoren. Op de voorgeschreven anderhalve meter afstand.

 

Kan dat? (Manon Uphof)

Het is niet alleen een ingewikkeld pakket aan ervaringen, als je met incest en met misbruik in aanraking bent gekomen, het duurt ook nog eens gódvergeten lang voor je úberhaupt weet wát het is, dán duurt het héél erg lang voordat je achter bent wat dat heeft gedaan met je eigen emoties, gevoelsleven, en hoe je naar de wereld kijkt en hoe je daar in staat, en als je dan het gesprék wil aangaan als je dan wil zeggen: ik wil dat dit onderdeel wordt van een bredere wereld dan alleen mijn wereld, ik wil dat dit onderdeel wordt van een samenleving, dat deze verhalen naar buiten kunnen komen, dán heb je nog eens te maken met de weerstand van die wereld, die daar niet zo’n zin in heeft en als je dan een schrijver bent zoals ik, en dan wil ik ook nog graag in een boek daar iets mee kunnen doen, en ik wil dat dat boek goed en waardevol is, dan heb je nóg een horde omdat in de literatuur dezelfde mechanismen werken: “we zitten hier niet op te wachten, dit is geen onderwerp voor de literatuur, dit is te zielig, te naar, te ingewikkeld, ga maar naar een psychiater of naar een psycholoog, of zoek hulp of…” (interviewster: hebben ze dat letterlijk tegen je gezegd?) ik denk dat alles wat je kán zeggen daarover, wat je kan bedenken daarover… is natuurlijk wel ooit voorgekomen en gezegd (interv: was dat jouw angst ook, dat dat zou worden gezegd?) ja, en misschien ook wel omdat ik dat zelf dacht en vond, in dat opzicht kan je ook makkelijk veranderen in je éigen grootste vijand, het was vooral ook een heel erg gevecht met mijzelf, wat ga ik hiermee doen, met dit materiaal, met deze verhalen (……..) met al dat zwijgen, met al dat verhullen, en wat ga ik doen in een wereld waarin dat soort verhalen steeds regelmatiger naar boven komen, waardoor we allemaal beginnen te begrijpen; dat is te veel om steeds af te doen als incidenten, er is iets in het systeem mis, en daar moeten we naar kijken, en tegelijkertijd is het mechanisme om het steeds op te delen en te vermalen tot iets individueels, iets uitzonderlijks, iets aparts, iets wat niét zo vaak voorkomt, is zó krachtig dat het keer op keer gebeurd, en dat is heel ingewikkeld, om daar wat mee te doen… (interv: tegengewicht te bieden, om echt iets anders te laten zien en in een breder verhaal te plaatsen) Ja.

 

Bankastraat

Omdat mij binnen de gedragstherapeutische gemeenschap Idee 1 de heilzaam geachte opdracht was gegeven om ‘s-morgens om 8.00 uur voor alle inwoners de tafel te dekken, en ik geen zin had op dat vroege uur uit mijn bed te komen, of er de therapeutische zin niet van inzag, werd mij de keus gegeven: ofwel ik bleef intern en voerde mijn opdrachten uit, ofwel ik ging voortaan verder in dag-therapie.

Aangezien ik eigenlijk de zin van het inwonen ook nooit echt had ingezien – maar dat noemde men aldaar: ‘Niet úw gedachte, maar de gedachte van uw ziékte’- besloot ik diezelfde dag nog een woning te gaan zoeken. Mijn vinger liep de advertentie-kolommen van de Haagsche Courant af en vond een kamer met betaalbare huurprijs.

Het schemerde al toen ik per fiets de schimmige, geheimzinnig in de wind wuivende tuinen van Psychiatrisch Centrum Rosenburg en haar rond deze tijd fauneske bewoners verliet.

Bij donker arriveerde ik op het adres. Bankastraat 78, een hoekhuis. Ik deed mijn fiets op slot en belde aan, wachtte tot de deur werd geopend, toen vanachter een stem sprak. Ik keek om maar zag niemand, maar net toen ik mij wilde terugdraaien viel mijn oog op een geblutste, zwarte pocherslee. In het duistere interieur zat een schim verscholen, waarvan de hand losjes uit het het open raampje hing, met een sigaret tussen de vingers en Humphrey Bogard-achtig trok sigarettenrook op, als in de zwart-wit film.

-‘Zoek je een kamer?’ klonk het samenzweerderig. In het plat Haags accent had het laatste woord geklonken als kamâh.

-‘Ja,’ zei ik, licht overrompeld.

De schim opende het autoportier, stapte uit en toonde zich als een jongeman van ongeveer mijn leeftijd, met een onaangename uitstraling. Zijn onbetrouwbaarheid las ik af aan hoe hij mijn slachtoffergewilligheid probeerde in te schatten. Ik probeerde niets te laten merken van mijn antipathie.

‘Zit je hier goed,’ zei hij, ‘kom maar mee.’

Hij opende de deur van het huis en stapte naar binnen. Ik volgde hem, sloot de deur achter ons en ging achter hem een donkere trap op, waarbij we twee verdiepingen passeerden en toen we helemaal boven waren opende hij een deur, stak zijn arm schuin naar binnen en klikte op een lichtschakelaar. Hij duwde de deur verder open en deed een stap achterwaarts om mij, met een uitnodigend armgebaar voorrang te verlenen. Terwijl ik naar binnen ging voelde ik hoe zijn ogen mij van opzij scherp opnamen.

Wat een verrassing! Het zwakke lamplicht toonde een mooie, behoorlijk grote zolderkamer met gedeeltelijk schuine zoldering en lage, tot aan mijn knieën reikende raampjes die zicht boden op de Bankastraat. Op de vloer lagen in goede staat verkerende, biezen matten.

Voor iemand die tot nog toe slechts een klein kamertje had bewoond was het een indrukwekkende ruimte. Dus ik besloot snel tot huur over te gaan. Er was geen huurcontract, alleen de gevraagde maandhuur van 250 gulden. Ik noteerde de louche huurbaas zijn bankrekening en gaf hem 100 gulden voorschot, waarna hij me de sleutels overhandigde. Weer buiten gingen we uiteen. Ik stapte op mijn fiets en reed terug naar Rosenburg, terug denkend aan de hem, wiens gezicht me zo had tegengestaan. Maar ik zou de therapeutische staf morgen kunnen verrassen met mijn direct succes en mij een stuk onafhankelijker van hen maken, vooral van mevrouw Goei.

De buurt heette ‘Archipel.´ Couperus had er vertoefd en dat rook je als het ware nog, bij ‘vleugjes,’ als in Achterberg’s gedicht. Voortaan zou ik niet meer wandelen maar flaneren.

Dat zou ik ook doen, de volgende ochtend, die vol zon en blijde verwachting was.

Ik had van de therapeutische staf toestemming gekregen een dag therapie over te slaan om….en was zowaar op tijd uit bed gekomen. Had de tafel gedekt en met de andere bewoners ontbeten. Mevrouw Spruyt had ik onnadenkend gevraagd de boter aan te reiken. Zij had onzeker en zenuwachtig gelachen, haar hand uitgestoken en weer teruggetrokken, uiteindelijk de anderen machteloos aangekeken om hulp. Waarna mevrouw van Weerden mij de botervloot had aangereikt. Zij had géén smetvrees, zij had straatvrees.

De stoel van meneer Pieters was leeg gebleven. Hij stond, had ik eerder gezien, maniakaal zijn handen te wassen in de keuken, als hij vrijwel de hele dag zou doen als de therapeuten hem niet geregeld zouden betrappen en op hem inpraten. Haalde ik hem wel eens voor de geest dan zag ik hem altijd op de rug, bij het aanrecht; een kleine gestalte in ribfluwelen broek, gebreide spencer, en een kale schedel met glimlicht en onderaan een dun haarkransje. Het geluid van de lopende kraan erbij; een beverige jongen van een jaar of 50 waarachter ik een soort moeder vermoedde, nog erger dan de mijne.

Sofia verorberde met haar sensuele lippen een sappige sinaasappel, het sap droop langs haar mondhoeken, waarbij ze zich zeer bewust was van de erotische uitstraling die het op mij en de andere mannen had, en van het ….. van de dames.

Ik had gevraagd of ik de hamvraag mocht stellen, en terwijl iedereen een beetje leek te bevriezen liet Hans weten mijn flauwe woordspeling te hebben begrepen door mij het schaaltje met de gesneden schouderham aan te geven.

Na afloop had ik *&^%$# de bus genomen en nu legde ik lopend het resterende stuk af, de brede straat die zich versmalde (*&^%R. De witte …. van de voornaam ogende huizen blonken in het licht, overal waren leuke, kleine winkeltjes.

Bij het huis aangekomen stak ik met bijzonder voornaam gevoel de sleutel in het sleutelgat en stapte ‘mijn’ herenhuis binnen. Maar tot mijn schrik onthulde het binnenvallend daglicht een verschrikkelijke binnenstaat die mij de vorige avond geheel was ontgaan. Trappen en overlopen nemend noteerde ik overal los gelaten pleisterwerk, bloot liggende rieten ondergronden/bovengronden van de plafonds, stof en vuil en vuil…*&^%$

In een open keuken op de tweede verdieping, waarvan ik had begrepen dat hij tot gezamenlijk gebruik diende, en die bruin was van gedurende lugubere levensjaren aangekoekte kook- en levenswalmen, hingen luikjes aan één scharnier aan verzakte muurkastjes, en trok je zo’n luikje open dan ontwaarde je enkele verdacht stil zittende of juist wijdsbeens, quasi-onbekommerd rondkakkende kakkerlakken, hun voorbereidingen tot spoedig plaats te vinden obscure en nooit vermoede rituelen even stilleggend, omdat jij het anders zou zien.

Maar mijn appartementje zélf zag er nog steeds aantrekkelijk uit.

Enige dagen later bracht ik mijn spullen over, die stonden opgeslagen in een kamer van mijn zus in Delft, waar ik vóór mijn opname in Psych centrum Rosenburg had gewoond, en ik werd, constateerde ik met plezier en zonder woonvergunning, inwoner der residentie. 

De jongen heette Harry. Hij had van de in Amerika verblijvende eigenaar toestemming hebben gekregen de kamers van het pand te verhuren. Dat vertelde mij zijn twee jaar jongere broer Henk. Harry had hem bij onze volgende ontmoeting meegenomen. Hij was een stuk sympathieker dan zijn broer en wekte de indruk het als zijn broederlijke taak te beschouwen Harry’s bestaan een beetje in goede banen te geleiden. ‘Goede’ natuurlijk in de ruimere betekenis van het woord, je kon geen ijzer met handen breken, die indruk kreeg ik òòk wel.

De drie kamers op de eerste verdieping en de vier op de tweede verdieping bleken verhuurd aan verschillende jongens en meisjes.

De eerste van hen die ik leerde kennen, was Ernst. Een Indonesische jongen met een opmerkelijk opgeruimd karakter die regelmatig enthousiast nieuwe kledingstukjes zou komen tonen.‘Vind je dit geen geil sjaaltje?’ vroeg hij dan. ‘Is dit geen geil hemd?’ Hij droeg zwarte puntschoentjes en misschien gaf dat wel aanleiding tot mijn aanschaf van nét zulke schoenen, die zo dissoneerden/niet pasten bij met mijn brede heupen en brave moedersjochie-hoofd. Ook kocht ik in die tijd een strakke nep-lederen broek, reuze Herman Brood-achtig, mij in een winkel in het Haagse centrum aangepast door een geamuseerde, door laaghartige winkelmeisjes van mijn leeftijd toegejuichte, oudere homo. Een broek die me belachelijk deed uitzien, zo vertelde mij dan ook openhartig Patricia, een Rosenburg-vriendin, toen ik iemand anders in Idee 1, met nét zo’n broek, ridiculiseerde om datgene wat ik bij mijzelf niet wilde onderkennen.

Die Ernst, dat was een sympathieke jongen. ‘De enige gezond denkende hier,’ noemde ik hem ooit toen hij voor de spiegel zijn uitgaans-verschijning stond te keuren.

Op een avond hadden hij/Ernst en de twee broers me overgehaald om mee de stad in te gaan. Achterin Harry’s licht gehavende pocherslimo, op een hoge, verende bank, gleden we listig en vaseline-achtig door de Haagse straten. Ik maakte voor het eerst kennis met het binnencentrum van de stad.

Ze namen de meisjes in het huis door, de ‘chicks.’ Ik had die meisjes nog niet ontmoet. Of ze te neuken waren, daar ging het over. De kansen werden miniem geacht. Er bestond consensus dat hes stuk voor stuk trutten waren Het was zonneklaar dat zij al eerder door hén waren afgewezen. Of niet eens zouden durven.

Neuken werd door hen ketsen genoemd en ik, die het nog nooit had gedaan, probeerde enige afstand van het geklets te bewaren. Om er niet helemaal buiten te vallen leverde ik nu en dan een laag gedoseerde bijdrage aan de tot stand houding der atmosfeer. Maar ik had een hekel aan uitdrukkingen als ‘chicks,’ of ‘chickie neuken.’ Voor mezelf noemde ik dat: ‘neuken mét,’ dat leek me, waarschijnlijk mijn verkrachtingen onbewust indachtig, wel zo humaan. Hoewel ik ook wel al was gaan merken dat die instelling me veranderde in het lulletje rozenwater dat iedereen in me zag, met name de meisjes die ik wilde respecteren.

‘Ketsen…’ In gedachten zag ik twee stenen vonkend tegen elkaar vliegen zonder tot elkaar door te dringen, met een vuur dat spatte, niet door liefde of wederzijdse passie maar door frictie. Ik liet weten nog nooit van het woord te hebben gehoord.

-‘Hoe noemen júllie dat dan, in Brabant?’ Want ze hadden mijn zachte g al opgemerkt.

–‘In Limburg noemen we het poppen.’

-‘Poppen…hahaha! Hé, moet je horen hoe ze bij de reserve-Belgen ketsen, haha……….zeg het nóg ‘s…’

In de Prinsestraat stopte Harry om een café te bezoeken. Café Cremers. Een bezoek dat van korte duur zou zijn, want ze kenden Harry er maar al te goed. Na een eerder bezoek waarbij hij zich agressief had misdragen was hij er niet meer welkom. In de gespannen situatie die ontstond – Harry vocht de beschuldiging aan op een wijze die hem juist herbevestigde – broedde ik naarstig op een excuus om mijn hielen te lichten. Dat bleek er op neer te komen – laf en bangelijk kwam het uit mijn mond – dat ik nu meteen naar een zowaar bijna vergeten afspraak moest. Dat leek Henk, die met een arm over zijn briesende broers schouder diens borst goede wil stond in te wrijven, een goed idee want hij knikte fanatiek van ja.

Maar nu kon ik niet naar het huis omdat ze, mochten ze daar straks ook heengaan, me daar zouden aantreffen. Ik besloot koffie en appelgebak te gaan nuttigen in ’t Goude hooft. Ik voelde me daar altijd redelijk op mijn gemak, in de neutrale onderlinge atmosfeer van de bedaagde, Haegsche burgerij, en de afwezigheid van leeftijdgenoten, van meisjes, en de daarbij behorende seksuele spanningen die ik niet aandurfde. Ouwbollig als een Anton Pieck-personage zat ik er mijn tijd uit.

——————————————————————————————-

Dat ik eigenhandig mijn broeken inkortte, knopen aan overhemden naaide – dat soort dingen baarde opzien. Ikzelf vond het eigenlijk ook wel bijzonder. Blijkbaar vertoonde ik een vreemd verlangen om opzettelijk het in andermans ogen het ‘onmannelijke’ te demonstreren. Misschien als reactie op de clichématige rolverdeling tussen mijn vader en moeder. Of door de feministische invloed van zus M. Of door de tijdsgeest, die maakte dat sommige links georiënteerde mannen opeens in tuinbroeken en op klompen gingen rondlopen en ‘kwetsbaar’ wilden zijn, niet in de laatste plaats omdat je daardoor bij sommige, geëmancipeerde vrouwen makkelijker ‘erin’ kwam. Misschien ook door een genetische complicatie en predestinatie voortvloeiend uit eiwit-consternatie.

Daarbij, er was niemand anders die het voor mij deed, geld om het werkje uit te besteden had ik niet.

(Zelfs in de gedragstherapeutische gemeenschap zat ik in navolging van de oudere, mij door hun burgerlijke inslag zo geruststellende, moederlijke dames, met hun weinig erotiserende smet-, straat- of pleinvrees, demonstratief te breien, wat mijn begeleidend psychiater René P., merkbaar na overleg met de staf, dan maar ‘erg dapper’ vond. In die tijd besloot ik ook te gaan ‘tekenen’ met naaigaren in papier, waarin ik niet de eerste en enige zou blijken te zijn geweest. Het leek wel of ik de vrouwenemancipatie zo nodig moest steunen door mee te helpen de reputatie van het textielwerk uit te tillen boven die van het wat denigrerend predicaat ‘nijverheid,’ hoewel dat voor mijn eigen maaksels een nog te flatterende term was; ik hanteerde een techniekje zonder werkelijk iets te zeggen hebben)

Al vrij snel kwamen ze spiksplinternieuwe, duur uitziende en ongetwijfeld in de Spuistraat geripte broeken aandragen met het verzoek deze voor hen in te korten. Daar had ik dus geen zin in. Een béétje teelballen-bewustzijn huisde nog wel in mij.

Op een avond, toen een stormachtige wind de regen kletterend tegen de ramen joeg en het licht van de straatlantaarns uitvloeide over het vensterglas, waarmee het uitzicht op de huizen aan de overkant zich kaleidoscopisch vervormde tot kleine schilderijtjes van Hundertwasser, hoorde ik op de gang hoge meisjesstemmetjen. Ze kwamen dichterbij. En zonder kloppen ging mijn kamerdeur open.

De drie meisjes… Ik was nieuw in het huis, dus nieuwsgierig zochten ze me op. Zowat wang aan wang stonden ze binnen de omlijsting van de deur me op te nemen, drie gezichten, synchroon kauwgom kauwend. Ik hield er rekening mee dat de honger in hun ogen weldra plaats zou ruimen voor verachting. Mijn zogenaamd flegmatische afstandelijkheid diende ertoe mijn angst onzichtbaar te houden, door te suggereren dat ik erboven stond, en …..self fullfilling spiracy blabla.

‘Nog niet…,’ dacht ik bij mezelf, maar het komt zo. Deze stijve hark zijn gereserveerde houding weerhield hen ervan binnen te komen. Maar ze gingen ook niet weg. Ze richtten hun aandacht weer tot elkaar en bespraken een blijkbaar kort geleden gedeelde ervaring. Het roodharig meisje merkte enthousiast op: ‘je tanden gaan er zo lekker los van zitten…’ Het bevreemde me. Hoe zou dat aanvoelen, lekker los zittende tanden? Ik herinnerde me hoe ik als kind melktanden verloor die soms nog een tijdje aan een soort draadje bleven bengelen.

Het was een losgeslagen groepje. Ze hadden blijkbaar geen last van een moederlijke of vaderlijke of anderszinse autoriteit en vertoonden een labiliteit die ik, zo formuleerde ik het voor mijzelf, niet aan durfde. Ikzelf hield me voortdurend dwangmatig onder controle, benijdde hun vrijheid, maar zou tegelijkertijd die vrijheid niet op hun wijze willen navolgen. Evengoed lééfden ze meer dan ík, meende ik, op welke, onverantwoordelijke wijze dan ook. Ze toonden meer lef, alleen al door hun – zou mij later duidelijk worden – cocaïnegebruik (waar mijn begeleidend psychiater voor had gewaarschuwd: ga niet met hen mee want dan ben je ‘nog verder van huis’ wat eigenlijk, als daarmee het ouderlijk huis zou worden bedoeld, geen slecht idee zou zijn), en hadden lak aan wat mijn burgerlijke, nuffige moeder mij verbood en mijn vader… . Hun vrijheid scheen groter dan de mijne en hun opgedane ervaringen groter. Ik zou bij hen iets kunnen proeven en dat dan slechts selectief ter epersoonlijke verrijking kunnen overnemen.

Ik had er een handje van mijn onervarenheid te verbergen achter een schijn-volwassenheid, die enkel kon gedijen bij afstandelijkheid en die me onbereikbaar en eenzaamheid maakte. Zij waren minder eenzaam want zij hadden mekaar. Hadden ze mekaar?

Rosie begon uitdagend haar handen voor mijn neus te zwaaien. ‘Jij bent helemaal niks’ schreeuwde ze, ‘helemaal niks!’

Ik had mij aangeleerd een soort stoïcisme te demonstreren gedurende de vernederingen, hetgeen mensen tot groeiende ergernis of juist uitgelaten hilariteit dreef, afhankelijk van hun karakter en de mate van angst die door mijn pose heen schemerde. Rosie toonde zich onzeker omtrent mijn sterkte. Dat was ook mijn enige verdediging: actief er voor zorgen dat men geen hoogte van me kreeg.

Een van de meisjes, mooi en mysterieus, heette Lidwien. Ze bewoonde de kamer naast de mijne, die tot ontmoetingsplaats voor haar en de andere twee diende. Ze had op een of andere manier een volwassener uitstraling dan de anderen. Een soort ‘Nico’ van the Velvet Underground, dacht ik bij mezelf, op een missie om haar schoonheid moedwillig te vernietigen, geheel zoals de adolescenten-romantiek en l’art de decadence mij in mijn brave jongenstrui voorschreef. Een keer vertelde me Ernst waardoor, volgens hem, haar drugsgebruik was ingegeven: ‘Ze kan geen kinderen krijgen,’ zei hij, maar dat leek me wat kort door de bocht, al kan ik me daar achteraf in vergist hebben.

Ik kan me niet herinneren dat ze me ooit een blik waardig keurde. Behalve die ene keer dat ik laat terugkeerde van gedragstherapeutisch uitvalbasis Idee 1. Ik passeerde haar kamer en door de openstaande deur zag ik haar in haar droevig eentje op de kussens in een hoek van haar kamer zitten, met door tranen uitgelopen mascara, een droeve plaat afspelend op haar pick-up. Alsof ze liefdesverdriet had, opgelopen in dat leven dat voor mij steeds afgesloten stond. Ze keek naar me, ze had me natuurlijk al gehoord, en ik zag opeens een gedachte gloeien in haar ogen: ‘neuken is neuken en dáár staat er een!’ Dus sprak ze me aan.

Er volgde wat nerveus gehaspel van mijn zijde en vrij snel liet zij haar avances geïrriteerd en beschaamd om zichzelf varen. Ze sloeg haar ogen neer en keerde terug bij zichzelf. Dat ze zó ver had kunnen afglijden…

Na die avond zou ik haar nooit meer in het huis zien.

Ik weet niet meer hoe hij heette…Fors gebouwd. Lang blond haar. Droeg altijd, binnenshuis en buitenshuis, een lichtbruine, harige jas… Ik zou hem met terugwerkende kracht alsnog willen uitroepen tot Huis-Yeti.

Hij was niet helemaal helder in het hoofd. Dommig. Maar ook innemend door een kinderlijk enthousiasme en een verbluffende eerlijkheid. Dat lag dicht bij de naïviteit waarover ik Harry zich al een keer had zien verkneukelen.

Zijn gebogen gestalte sleurde altijd een gitaar met zich mee waarop hij echter amper kon spelen.

Met grote geestdrift kwam hij regelmatig nieuwe aanwinsten tonen die hij leek te beschouwen als intense levens-geschenken, al ging het maar om een achtergebleven Chinese kool, geraapt van de keien van de verregende zaterdagmarkt, of een halfje wit en een pot aardbeienjam, betaald uit de opbrengst van zijn ‘muzikale’ optredens.

Yeti zich wel eens iets ontvallen over lijpe Harry. Dat deze´helemaal verkeerd bezig’ was, ‘weet je wel…’ als later bij Koot en Bies oudere jongeren.

Gedurende een nacht dat ik in hun gezelschap in de keuken bier zat te drinken kwamen er berichten van de zojuist van een avondje stappen in het Scheveningse ‘Hans en Grietje’ terug gekeerden. Harry had er een gevecht veroorzaakt en het gezelschap sprak er nu kwaad over. Niettemin vonden ze snel consensus: Harry was eigenlijk tóch een goeie jongen. De mallotige huis-Yeti, (nu ik terugdenk zulk een overeenkomst tonend met Neil Linzensoep (‘love, peace and vegetables’) uit ‘The Young Ones,’) merkte op dat ie inmiddels vast spijt van zijn daden had en nu ‘heel erg aan het huilen’ was.

Men knikte maar al te graag van ja maar wekte toch vooral de indruk doodsbang te zijn voor het moment dat hij straks misschien hiér zou komen…

In gedachten zag ik hem grijnzen om de macht over de angstige anderen die hij had afgedwongen.

Op een avond verzocht de Yeti mij hem te vergezellen bij zijn cafe-optredens. Ik zou dan voor hem met de pet kunnen rondgaan. Ik voelde bij die uitnodiging een mengeling van schuchterheid en dédain, maar ook nieuwsgierigheid naar een nieuwe, onbekende ervaring. Ik stemde in.

Er waren veel cafés op de Denneweg maar in geen enkele wist de Yeti met zijn twee akkoorden-spel en schaamteloos schreeuwstem waardering te oogsten. Met plaatsvervangende schaamte, aangevuld met schaamte om mijzelf, gloeiend op het uit mijn brave katholieke jongenstrui-trui tevoorschijn komend hoofd, liet ik de pet in mijn hand maar werkeloos hangen. Waarop hij mij geïrriteerd maande rond te gaan. Ik deed wat halfslachtige pogingen daartoe, verrichte wat onduidelijke handelingen die er de schijn van droegen.

Na drie cafés te hebben bezocht, stonden we weer op straat en de Yeti overlegde even met zichzelf. Daarna riep hij me op mee te gaan naar de Prinsestraat. ‘Hier op de Denneweg zit godverdomme alleen maar kak!’

In de Prinsestraat bleek het publiek inderdaad minder ‘Haagsch’ maar de ontvangst was weinig beter. Weer schroomde ik met de pet rond te gaan en de Yeti rukte me hem geërgerd uit de hand om te demonstreren hoe het moest. Van één verdwaalde, intimideerbare braverik, die ik wat op míj vond lijken, met een Patricia-achtig meisje bij zich, ving hij wat geld.

Weer buiten gekomen liet hij weten dat hij het helemaal met me had gehad, waarin ik hem vanuit zijn oogpunt geen ongelijk kon geven. Hij liep weg, stapte even verderop een nieuw café binnen. Ik keerde met gemengde maar uiteindelijk opgeluchte gevoelens huiswaarts.

Meisje onder douche.

Op een dag bezocht Harry mij om me een vriend voor te stellen die wegens zijn komende afwezigheid de betaling van de huur zou waarnemen. Een vrij kleine jongen met lang haar en een hoofddoek.

Jongens met mes tram spui broodmes waarmee je hooguit een boterham kon besmeren

Hans en Grietje Scheveningen

Idee1

Ik had haar nog nooit gesproken. Zij liep lijp op mij af, haar vriendin volgde haar, en ze zei tegen me; ‘Ik ben bang voor mannen. Maar niet voor jou!’ Met een armzalige triomf in haar ogen draaide ze zich weer om.

(ooit, ongeveer 10 jaar geleden aan begonnen en nooit afgemaakt)

 

I.

Met het verstrijken van de tijd krijg je overzicht, en met het overzicht komt het inzicht. Bijvoorbeeld in het karakter van zus I.

Ergens in het jaar 2004 verbleef ik met haar in het ouderlijke huis. Onze moeder was in verband met beginnende dementie opgenomen in ziekenhuis, voorheen ‘de Goddelijke voorzienigheid,’ thans ‘Maaslandziekenhuis’ te Sittard.

Ik vertelde haar van het seksueel misbruik dat mij in mijn kindertijd was overkomen. Althans, ik vertelde haar van de eerste keer, toen ik negen jaar oud was. Zij luisterde, af en toe zei ze ‘ik begrijp het,’ en dat was het dan. Geen aanraking, geen troostend woord – niets. Zij hoorde het aan met de bovenarmen tegen het lichaam geklemd (altijd bevangen door die emotionele koude…) en één onderarm omhoog gestoken, in haar hand de sigaret. Beheersing, doorgevoerd tot in het rigide.

(Ik heb haar later in een boze e-mail aan zus M. een keer een koudbloedig reptiel genoemd. In een daaropvolgende e-mail van haar aan zus M. liet ze weten over mijn onvriendelijkheid ‘helemaal niet verbaasd’ te zijn, met de toevoeging ‘van je familie moet je het hebben.’ Ja, zeg dat wel, mevrouw! Zij heeft overigens nooit geweten dat ik die mail onder ogen heb gekregen.) Ik heb mij wel eens afgevraagd of zij om die reden misschien wel de érgste dingen van alle familieleden overkomen is, erger nog dan zus G. of ik overkomen zijn. Ik weet niets van haar (behalve iets over een vriend die zelfmoord pleegde, dat heb ik heel heel lang geleden van zus M. gehoord. Ik hoef het inmiddels ook niet meer te weten)

Goed, dat was de receptie van mijn verhaal toen, in de Geleense huiskamer.

(Die trouwens minder erg was dan die van broer R., die ik het een keer over de telefoon wilde vertellen maar voor ik iets kon uitbrengen schoot ik in een huilbui, met als gevolg dat mijn broer me uitzinnig van woede toesnauwde daarmee te stoppen. Ik werd in één klap ijskoud. Zo koud als mijn familie wil dat ik word.

Mijn zus M. flikte me ook een keer zoiets toen ik iets kwijt wilde over mijn pijn en verdriet met betrekking tot het alleen opgroeien tussen twee in een onderlinge koude oorlog verwikkelde ouders. ‘En nu houdt je je mond!’ schreeuwde ze me toe.)

Toen de volgende dag twee (mij onbekende) blonde familieleden van moeders kant ons ouderlijk huis bezochten en het gesprek bij toeval op pedoseksualiteit kwam, liet zij zich gericht ontvallen: ‘die zouden de doodstraf moeten krijgen.’ Daarbij wierp zij verwachtingsvol een blik op mij. Een reactie van mijn kant bleef vanzelfsprekend uit. Ik heb wat beters te doen dan die ‘bijdrage’ honoreren met dankbaarheid. Ik zit niet te wachten op wat onbekende, waarschijnlijk al gestorven daders zou toekomen, maar op wat een slachtoffer toekomt, in casu ik, om heel precies te zijn.

En dat was het dan… Erna veranderde he-le-maal niets! Een leven lang had ik, als dit in Frankrijk wonend familielid het moederland bezocht, of wanneer ze me over de telefoon sprak, moeten aanhoren hoe een vervelend en verwend jochie ik vroeger wel niet was. Nimmer werd ze moe het te memoreren, nimmer.

Dus de eerstvolgende keer – ik hoefde er niet lang op te wachten – kreeg ik het in een telefoongesprek opnieuw onder mijn neus gewreven. Toen gaf ik voor het eerst uiting aan mijn verontwaardiging: ‘Hoe dúrf je?!!’ riep ik, ‘mijn leven lang al krijg ik dit van je te horen: hoe een verwend, vervelend jochie ik wel niet was, steeds en steeds weer.’ Maar mevrouw ontkende alles. Enige consideratie m.b.t. mijn misbruik en mijn moederziel alleen opgroeien tussen twee ouders die elkaar in heftig woedende koude oorlog gruwelijk trouw bleven, kwam niet in haar op.

Pas bij de volgende ontmoeting ging haar een lichtje op. Ze begon weer als vanouds: ‘Jíj was vroeger een verwend, vervelend jo….’ en toen, toen hoorde ze zichzelf het zeggen, herinnerde zij zich opeens mijn woorden, en zij hield zich in. Eindelijk, eindelijk had mevrouw het in de gaten. Ik had haar op een gelegenheid tot het verkrijgen van een weinig zelfinzicht getrakteerd. Niet dat haar mening nadien zou veranderen, alleen, ze zou zich voortaan inhouden.

Ooit, ik was een jaar of 17 oud, zat ik met haar en haar man Roger, bij wie ze in aanraking was gekomen met wat minder burgerlijke en calvinistische opvattingen dan die ze van haar moeder had meegekregen, in ons ouderlijk huis in Geleen aan tafel. Ik mij liet uithoren over mijn avontuurtje met het meisje Yvonne. Ik sprak er open over.

Na afloop zei ze: ‘Tóch mag ik je wel.’ Ik grapte terug: ‘Eerst niet dan?’ Nooit ben ik vergeten hoe ze daarop reageerde: zwijgend keek ze me aan, met die veelbetekenende uitdrukking in haar ogen die zeiden: ‘Nee, eerst niet.’

Bijna een halve eeuw later werd ik nóg een keer gezegend, mocht ik nóg een keer zo’n geweldig cadeau in ontvangst nemen, toen ik met haar en zus G. over de Rotterdamse Blaak wandelde, van zins een kubuswoning te bezichtigen. Vanuit het niets hoor ik haar opeens tegen me zeggen: ‘Jij hebt ook góeie kanten.’ Ik wist niet wat ik hoorde. Ik bedankte haar in de stijlvorm waarvoor ze weinig fingerspitzgefúhl bezit: die der ironie.

Laat ik eens verder teruggaan, naar de oudste herinneringen, en dan eerst deze, die mij een leven lang is bijgebleven:

Ik ben een kleine jongen en zit op de grote tafel in de achterkamer. Mijn gehandicapt zusje Irene en ik worden door moeder en zussen voorbereid om naar bed te gaan. We worden uitgekleed. Ik doe mijn armen omhoog en moeder en zus M. trekken getweeën aan mijn trui om hem van me af te stropen. De rand van de halsopening blijft eerste achter mijn kin steken, daarna trekt hij mijn bovenlip omhoog (het bovenste rijtje tanden wordt ontbloot), dan blijft ie haken achter mijn neus en ten slotte moet hij van mijn bovenschedel worden gestroopt (omhoog getrokken wenkbrauwen waaronder ongewild wijd opengesperde ogen), De hele operatie gaat gepaard met geknetter van statische elektriciteit die, als de trui dan eindelijk uit is, mijn haar nog alle kanten omhoog doet staan. Ik heb het gevoel dat mijn toch al zo lange hoofd nog langer is geworden (met de tang verlost en daarbij uitgerekt zonder weer in proportie te zijn terug gekneed) We hebben er alle drie veel lol om. Maar dan neemt zus I. het werk over zodat mijn moeder zich kan wijden aan de zorg voor Irene. Deze ligt op een handdoek op de grond. Naast haar zie ik het grijze metalen schaal met zeepwater en een washandje.

Zus Inge verwijdert met de punt van een vijl het vuil onder mijn teennagels. Zo maak ik kennis met haar nijdig sadisme. Letterlijk haalt ze me het bloed onder de nagels vandaan. Schreeuwend van de pijn trek ik mijn voet terug maar het maakt haar nog nijdiger, ze zegt dat het mijn schuld is omdat ik mijn voeten niet stil houd, en met een valse lach belooft ze me geen pijn meer te doen. Ze vervolgt haar martelmethode. Als mijn moeder ziet hoe het bloed onder mijn nagels vandaan sijpelt zegt ze er wat van. Ziedend van boosheid en verongelijktheid verlaat zus I. de huiskamer. Even later komt ze terug, met dezelfde, hernieuwde belofte en dezelfde valse ogen.

Nijd… Haar nijd stond ook vaak aanschouwelijk overdrachtelijk uitgedrukt, in haar na enkele halen driftig in de asbak uitgedrukte Peter Stuyvesant-sigaretten, die geknakt rechtovereind bleven staan als zij om een of andere reden pissig de kamer was uitgelopen.

Eric, het appelvrouwtje…

Ik voelde me altijd vernederd als ik van mijn zus Marian op bed moest staan met als borsten twee paar sokken onder mijn trui, een hoofddoekje onder mijn kin vastgeknoopt en het uit riet gevlochten boodschappenmandje aan mijn arm hangend. Maar gedwee liet ik het met mij gebeuren. En Marian was best lief voor me. Maar die keer dat zussen I. en G. erbij waren… Daar stond ik op dat wankele podium van een matras, en wat hadden M en G een lol, ze deden het bijna in hun broek van de lach. Maar I. maakte geen geluid. Nee, ze grijnsde in stilte, met die ongehoord sadistische blik van leedvermaak in die ogen, die ik nog steeds voor me kan zien. Ze stond iets apart van de andere twee, voor de okergele deur van de muurkast. Toen ging onverwacht de kamerdeur open en middenin het tafereel stapte onze moeder binnen en zag me staan.

‘Hoe dúrven jullie die jongen zo te vernederen!’ siste ze mijn zussen toe. Maar zus I. wimpelde haar bezwaar met een achteloze armzwaai weg. ‘Ach ma…’ (‘waarom maak je je druk over dat verwend krengetje?!’) Maar de bijval van mijn moeder had mij ervan bewust gemaakt dat dat vernederde gevoel, waarvan ik eerst dacht dat het me niet toekwam, gerechtigd was. Het verbaasde me, maar ik nam het graag aan.

(Als jongetje in een door vrouwen overheerst gezin komen, met een emotioneel afstandelijke vader, die je in je bed tussen je benen komt betasten, dat doet rare dingen met je.

Wat de kleedpartij tot appelvrouwtje betreft: toen ik ooit met twee vriendjes enkele meisjes ontmoette op de grote markt, nabij het elektriciteitskastje – daar waar ik vroeger mijn van zijn werk terug fietsende vader opwachtte – en we probeerden indruk op ze te maken, toonde ik me weinig ‘man’ toen ik mijn zakdoek en mijn pakje shag bij wijze van borsten onder mijn trui stopte in de hoop populair te worden. ‘Hij is een viezerik,’ zei een meisje tegen mijn vriendjes. Ik schrok me daar te pletter van. Het oordeel ‘viezerik,’ bleef ik nadien met me meedragen, steeds weerklonk het in mijn oren, ook nu kan ik het nog horen)

Het zou, na jaren lang in Frankrijk te hebben gewoond, I.’s gewoonte worden om bezwaren en protesten met een nonchalant armgebaar weg te wuiven, met een fff-geluid (de f staat voor ‘futiliteit’). Met de Franse slag dus.

Dat niet aanspreekbaar zijn op haar gedrag deelde ze met onze, net als zij blauwogige en blondharige broer Ron, die het op andere wijze deed: door je gewoon honend uit te lachen of in het gunstigste geval door een schijnbereidwilligheid aan te kondigen. ‘Ik ga naar de kerk!’ placht hij dan met een bevochten ernst op zijn gezicht te zeggen, alsof uitbesteding aan het hogere een oplossing was.

De twee leken innerlijk en uiterlijk het meest op onze moeder. De Duijn-kant.

Ooit, ergens rond het jaar 2005 informeerde ik eens – het was een test – geïnteresseerd naar haar werk, benieuwd wat zou gebeuren. Ze stelde me niet teleur, er gebeurde wat ik verwachtte… hoe ik het in mijn hoofd durfde te halen mij als als gelijke (in het maatschappelijk verkeer) op te dringen, met haar van gedachten te wisselen over de ‘echte’ wereld.

Waarom, als ik dat vervelende jochie ben, heeft zij mij zo vaak uitgenodigd om mijn vakantie in haar huis in Frankrijk door te brengen? Waarschijnlijk uit een opgelegd verantwoordingsgevoel. Van mijn moeder, tijdens genoemd verblijf in het Sittards ziekenhuis (‘Eric, waarvoor ben ik hier eigenlijk?’), hoorde ik voor het eerst de term moeder overste. Ik vertelde haar dat Inge in het thuis de maaltijd prepareerde ‘Dat zal wel weer een in een pannetje water verwarmde rookworst worden,’ zei mijn moeder lachend. ‘ Ja verdomd, opeens besefte ik dat ze dat altijd deed.

Overigens had mijn moeder zelf een minderwaardigheidscomplex wat haar kookkunst betreft. Om haar een beetje bij te staan tegenover het dedain van mijn vader (die zelf nog geen ei kon bakken of maar bereid was er enige moeite voor te doen – toen mijn moeder ooit op vakantie was bij haar nicht in Zuid-Afrika kreeg ik de opdracht voor zijn en mijn eten te zorgen, met kant en klare opwarmmaaltijden, die we zwijgend aan de keukentafel opaten) liet ik hem nu en dan weten net als mijn moeder koken een kunst te noemen, daar wel bij verzwijgend dat ik dan aan goede koks dacht. Mijn vader lachte daar dan schamperend om.

Veel later hoorde ik eens van zus M. dat hij eens over zijn vrouw tegen haar had gezegd: ‘ze kan zelfs nog niet koken.’ Ik kwam daar nadien nog eens op terug bij mijn zussen, dat ik het ongehoord vond dat een vader zo over de moeder van zijn kinderen spreekt, maar zij wuifden het weg met ‘dat zal wel in een bepaalde context zijn geweest.’ Ja, natuurlijk, nou en?

Ik heb zus I. één maal oprecht geïnteresseerd in Irene gezien. Die werd er gewoon verlegen onder. Ik heb er toen een foto van gemaakt. In de jaren erna heb ik haar verschillende malen die foto geïnteresseerd zien bekijken. Voor het overige was het de formele representatie die ze toonde, in navolging van haar moeder. Visites aan Katwijk waren

Een uitspraak van haar die ik nooit vergeten ben: ‘O, Irene zegt van alles, daar moet je niet te veel waarde hechten.’ Irene’s herhaalde woorden weg! en morgen weg! hadden in haar ogen niets te betekenen. Maar Irene wilde al weg van het ouderlijk huis der mistroostige sfeer op het moment dat ze ernaar onderweg was.

Na de begrafenis van Irene (tijdens de begrafenisstoet keek ze me even aan op een wijze die zei dat ze zich geen raad met haar figuur in deze situatie wist), toen we op de Beestenmarkt in Delft waren, zat ze erbij met een gezicht over iets wat in haar ogen niet goed was (dan lijkt ze op inspecteur Derrick), god mag weten wat, míj interesseerde het niet, en ook niet de ober niet die er een opmerking over maakte.

Toen zus G. mij een keer vroeg of ik nog wist van die keer dat door mijn onvoorzichtigheid bij een van mijn vader afgekeken lucifers-spelletje Irene’s haar vlam vatte, en ik antwoordde ‘ja, natuurlijk,’ toen bleek I. dat verhaal helemaal niet te kennen. Ze informeerde ernaar. Toen ze het hoorde trók mevrouw moeder overste me toch een kwade kop! Over een voorval van godverdomme veertig jaar geleden! Geprezen zij moederoverste’s verantwoordelijkheidsgevoel!

In de periode 1980-1990 publiceerde ik gedichten in De Revisor. Een keer kreeg ik een ongunstige vermelding in een bespreking van een Revisornummer, van Marjoleine de Vos, in het NRC (ik was het overigens met haar eens, al langer ontevreden over mijn werk stopte ik met inzenden). In de keuken las mijn moeder zo’n bekritiseerd gedicht van mij voor in Inge’s aanwezigheid. O, wat kon mijn zus genieten van het ridiculiseren en onderuit halen van zowel mij en mijn werk, als onze haar best doende moeder, o dat satanische genoegen in de ogen van zus de burgertrut met haar volslagen onbenul van artisticiteit!

We liepen een keer langs de meubelzaak in de Raadhuisstraat. Daarin stonden altijd de gewone, smakeloze tafels en stoelen met poten van de draaibank. Het was allemaal helemaal niets. Nu was het wat beter geworden; de vormgeving was strakker en de houtnerven konden hun fraaie spel tonen. Maar denk niet dat zij daar zicht op heeft. We waren toen onderweg naar een gesprek over opname van onze moeder in een verpleegtehuis. De instanties wilden daar niet aan. We zouden ons uiterste best moeten doen om ervoor te zorgen dat onze moeder niet terug in huis zou worden geplaatst. Op gegeven moment greep ik haar hand om mekaar te sterken. Ze liet niet los maar reageerde er ook niet op. De zaak kwam uiteindelijk goed doordat ze bij moeder hartruis hadden ontdekt, en dat werd een indicatie voor opname. Ik zal nooit vergeten hoe zus I. toen als een onbenullig meisje vroeg: ‘Mogen we haar dan ook komen opzoeken?’ Ook de twee dames met wie we het gesprek voerden geloofden hun oren niet.

Wie ook niet zijn oren geloofde was de begrafenisondernemer toen we de begrafenis van moeder moesten regelen. Ik moest alles doen van haar. Toen nicht en neef Ruby en Jeroen binnenkwamen raakte ze in paniek over hun ontvangst, daar moest ík me aan kwijten. Ruby’s gezicht was bijzonder lelijk van onecht, gespeeld verdriet – dat heb ik er snel vanaf gekregen.

Maar weer even terug in de tijd. Toen onze moeder, in afwachting van een plaats in een verpleegtehuis, in de zogenaamde ‘tijdelijke opvang’ werd opgenomen, in de St. Jan, had ik daar een eigen kunstwerkje opgehangen, een van mijn vogelkastjes.

Toen onze moeder naar het verpleegtehuis in Delft werd gebracht, is het werkje daar gewoon achtergelaten. Het bezwaar dat ik daarna aantekende deed ze af met haar karakteristieke wegwuif-gebaar, gepaard met haar karakteristieke pfff-mondje.

Dat was al denigrerend genoeg, maar toen ik haar liet weten die werkjes voor 300 Euro te verkopen, schreeuwde ze het uit: ‘Waaat…! Hoe dúrf je!!’

Ik heb later het werk zelf uit de St. Jan. weggehaald. Uit ‘dat onmenselijke instituut,’ zoals I. het altijd noemde.

Ik heb in de tijd dat moeder op de tijdelijke opvang en ik in het ouderlijk huis zat elke dag in de vernieuwde St Jan rondgewandeld om er de sfeer en gang van zaken te proeven. Ik wist dus waar ik over praatte, I. niet. ( de vijf verdiepingen hadden allemaal uiteenlopende, felle kleuren. Totaal – om een leider daar te citeren – aansluitend bij de belevingswereld der ouderen. Dat was ik met hem eens, een architect had zichzélf willen laten gelden in plaats van de inwoners.

Ze had graag gewild dat ik in Geleen kwam wonen om voor mijn moeder te zorgen. Daarbij had ze gezegd (eerlijk is eerlijk: het siert haar); als ik in Nederland had gewoond had ik zélf voor mijn moeder gezorgd, (zoals ze ook voor haar demente schoonmoeder had gezorgd (drollen uit hoeken van de badkamer weghalen etc) – Maar voor mij zou dit funest, de definitieve nekslag van mijn persoonlijke ontwikkeling zijn geweest, juist op het moment dat ik voor mezelf had gekozen.

Zus I. heeft ook nooit kunnen uitstaan dat ik opgroeide in de welvaartsjaren (mijn vader heeft me toen eens met een bruinogige lach toevertrouwd: als ik op mijn loonstrookje kijk gelóóf ik het soms niet eens!) Dat kreeg ik dan onder mijn neus gesmeerd. Als ik dan antwoordde dat ík daarentegen in die tijd helemaal alleen thuis was, vulde mijn graag alle ongewenste zaken onder het tapijt schuivende moeder in: Eric bedoelt dat híj daarentegen weer alle gezelligheid heeft moeten missen, waar ik bedoelde – en dat wist ze ál te goed – : jullie hebben me alleen gelaten met die ellendige koude oorlog tussen mijn pa en ma.

Er bestaat een foto waarop ik zeer hooghartig op de bank gezeten ben tussen I, en ‘oom’ (hoe heette die man van ; tante’Lida?). Want wat was ik boos! Zodra zussen en visite binnenkwamen was de oorlog tussen mijn ouders afgelopen begon het teringtoneelspel van mijn ouders. Die boosheid, die PIJN vertaalde zich in dit gedrag van mij. Zus I. keerde zich op gegeven moment maar van mij af. Toen ook oom dat deed, schrok ik wel, want hij wist natuurlijk niet waarom ik me zo opstelde.

Zus M. heeft me wel eens gezegd dat zus I. zich schuldig voelde naar Frankrijk te zijn vertrokken toen het fout begon te gaan tussen onze gezamenlijke verwekkers. Ze heeft me ook wel eens verteld (en dat was toen een grote verrassing voor me) tegen mijn moeder te hebben gezegd dat ze me wel eens kwijt kon raken als ze zo door ging zich op mij af te reageeren. Moeder was in tranen geschoten en had gezegd: je hebt gelijk. Dat was nog in de tijd dat ik me nog volledig liet piepelen. Tja, als je je moeders lievelingetje bent, zoals ze me heeft verteld toen ik voor de eerste keer bij haar weg ging (maastricht), dan ben je extra de klos. Maar dat zou in het hoofd van zus I. nooit opkomen, noch in het hoofd van de jaloerse broer Ron, de eerstgeborene die geleidelijk aan als het ware zijnIk was denkelijk een jaar of veertig. Een namiddag met moeder en zussen in de Geleense huiskamer. Het sherry-aperatief. Ma vertelt: op een dag kwam Eric totaal overstuur thuis en hij wilde maar niet zeggen wat er was gebeurd. (Ik wist toen niet waar dat over ging, al heb ik wel altijd met me meegedragen dat ik ooit een keer bij thuiskomst mij zeer oneerlijk door mij moeder behandeld heb gevoeld) Onuitwisbaar toen de blik van dat mens uit Lyon, dragend de naam ‘zus.’ Ze nam me op met van diepste verachting opgetrokken neus. Waarom? Misschien kreeg ik teveel aandacht naar haar zin, die emotie kende haar eveneens met Duijn-karakter en -uiterlijk uitgeruste broer ook zo goed. Of ik was ‘onbetrouwbaar,’ zo’n mening die waarschijnlijk ook dat buurvrouwtje Ankie van Hout erop na hield.

Inmiddels weet ik dat het ging over de dag dat ik thuiskwam na op straat te zijn verkracht en door mijn moeder met een sadistische grijns naar mijn kamer werd egstuurd.

Van alles wat ik schrijf, heeft dit mij wel het aller-aller-diepst gekwetst.